Afgelopen jaren heb ik vaak opnieuw moeten opzoeken bij welk IQ iemand zwakbegaafd is of licht verstandelijk beperkt. Zwakbegaafd klinkt mij ernstiger in de oren dan licht verstandelijke beperking, maar is dat wat betreft IQ niet. Het boek ‘Kompas licht verstandelijke beperking’, geschreven door Yvette de Beer, begint hiermee door de vele, steeds veranderende definities van licht verstandelijke beperking (LVB) te bespreken.
In de DSM-5 wordt aangehouden dat iemand met een IQ onder de 70 (± 5) gediagnosticeerd kan worden met een LBV. Het ministerie van VWS kondigde in 2004 een maatregel aan waarbij een bovengrens voor het IQ van jongeren met een LVB op 75 werd gesteld. De praktijk liet echter zien dat ook jongeren met een IQ tussen de 75 en 85 (‘zwakbegaafdheid’) vaak gespecialiseerde LVB-zorg behoeven. De maatregel werd weer ingetrokken. In het Kompas wordt benadrukt dat het belangrijk is niet alleen naar het IQ te kijken, maar ook naar het aanpassingsvermogen.
Praktijkdefinitie
De praktijkdefinitie is nu als volgt: er is sprake van een LVB als er sprake is van een IQ score tussen de 50 en 85 en er een beperkt sociaal aanpassingsvermogen is op ten minste twee van de volgende gebieden: communicatie, zelfverzorging, zelfstandig kunnen wonen, zelfstandig beslissingen nemen, sociale en relationele vaardigheden, etc. Vaak wordt er ook bijkomende problematiek opgemerkt zoals leerproblemen, een psychiatrische stoornis (bij 50%), problemen in het gezin en sociale omstandigheden.
Het wordt geschat dat er in Nederland ongeveer anderhalf miljoen (!) mensen zijn met een IQ tussen de 70 en 85 mét bijkomende problemen. Het aantal mensen dat professionele hulp hiervoor krijgt ligt echter veel lager, namelijk nog geen 5%. Meestal zul je dus mensen treffen die een LVB hebben zonder dat ze hiervoor begeleid worden. Bij een vermoeden op LVB bij volwassenen is de Screener voor Intelligentie en Licht verstandelijke beperking (SCIL) goed bruikbaar (Kaal e.a., 2013)
Kompas
In het kompas staan kenmerken beschreven op cognitief-, sociaal- en emotioneel niveau en op het gebied van persoonlijkheid. Ook wordt het typische beloop van ontwikkelingstaken op kinder- en adolescentieleeftijd overzichtelijk besproken, en hoe mensen die op LVB niveau functioneren hierin achterlopen. Naast hoofdstukken over psychiatrische stoornissen, hechtingsstoornissen en seksueel misbruik als dader en slachtoffer, is er ook een hoofdstuk over ouderschap van mensen met een LVB. Dit hoofdstuk is interessant te lezen in het kader van de recente discussie over gedwongen anticonceptie in Rotterdam en een documentaire door Brandpunt over hetzelfde onderwerp. In ieder geval blijkt ook dat het in deze kwestie niet alleen om IQ gaat, maar ook om risicofactoren zoals het niet herkennen van eigen beperking en sociaal isolement en beschermende factoren zoals de mate van aanvaarden van hulp en de aanwezigheid van een sociaal netwerk. De gids sluit af met ondersteuningsmogelijkheden en betrokken instanties qua onderwijs, werk, vrijwillige en gedwongen professionele hulpverlening.
Staan er ook nog praktische tips in het boek? Er worden handvaten gegeven die eigenlijk iedere arts of psychiater al lang zou moeten weten. Bijvoorbeeld eenvoudig (niet kinderachtig) taalgebruik; rustig spreektempo; korte zinnen; beeldmateriaal gebruiken of een tekening maken; checken of mensen begrijpen wat is gezegd en het aantal onderwerpen per gesprek beperken. Ik had nog op een eyeopener gehoopt, omdat ik het zelf toch vaak lastig vind bovenstaande tips in de praktijk te brengen. Ik hoor mezelf dan toch weer een dubbele vraag stellen of wil teveel bereiken in één gesprek. Die gouden techniek is er dus niet, het is waarschijnlijk een kwestie van blijven oefenen en af en toe mijn mond even op mijn handen gaan zitten en meer geduld hebben.
Doelpubliek
Het Kompas richt zich niet specifiek op artsen, psychiaters of de gezondheidszorg, maar op iedereen die met mensen die op LVB niveau functioneren te maken hebben. Ik denk dan ook niet dat iedere psychiater dit boek zou moeten lezen, omdat het daarvoor te algemeen is. Wel denk ik dat iedere psychiater beducht moet zijn op de kenmerken en de gevolgen van een LVB. Voor psychiaters die dit nog niet goed herkennen, of die de mate van sociaal aanpassingsvermogen willen kunnen concretiseren omdat ze veel met LVB te maken hebben, is dit boek erg geschikt.
Bibliografie
de Beer Y. Kompas Licht verstandelijke beperking. Definitie, aspecten en ondersteuning. Uitgeverij SWP, Amsterdam, 2016. ISBN 9789088506420.
Kaal HL, Nijman, HL, Moonen XM. SCIL. Screener voor intelligentie en licht verstandelijke beperking. Handleiding. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers B.V. 2013.
Het boek wordt verdeeld via EPO Distributie en via Uitgeverij SWP
