Ken je het programma ‘Over mijn lijk’? Voor wie er onbekend mee is: presentator Valerio Zeno volgt zes jonge mensen die weten dat ze niet lang meer te leven hebben. De meesten van hen zijn namelijk terminaal ziek ten gevolge van kanker. In zes afleveringen worden zes hoofdrolspelers gevolgd ‘op de goede en de minder goede momenten’, zoals de intro van het programma luidt. Het levert uitzonderlijke televisie op. Uitzonderlijk vanwege de interviewstijl van Zeno, die rustig, respectvol en oprecht is in zijn vragen. En ook uitzonderlijk door de wijsheden uit de monden van de zes jongeren, hun strijdlust, maar ook hun berusting die hen daardoor ruimte en vrijheid geeft te maken van het leven wat er nog van te maken valt.
Er zijn ongetwijfeld mensen die ‘Over mijn lijk’ te confronterend vinden. Het gaat tenslotte over de dood, die nog onrechtvaardiger voelt wanneer het jonge mensen betreft; soms zijn het zelfs jonge ouders met kleine kinderen. Maar mij fascineert het. Als ik naar de zes jongeren en hun families kijk, kan ik m’n ogen niet van ze afhouden en hang aan hun lippen wanneer ze spreken. Zo graag wil ik horen hoe het ze lukt, hoe ze het doen, wat ze denken, zo met de dood voor de deur.
En die interesse is me niet vreemd. Ik herken het uit de dagelijkse praktijk van mijn werk als psychiater. De levensverhalen van de mensen die voor me zitten, de pech die ze af en toe hebben gekend, de strijdlust die hen er weer bovenop hielp. De nooit aflatende steun van een systeem, opname na opname. Ik wil het weten. In patiëntencontacten zet ik mijn eigen menselijkheid en vakkennis in om op een klein of groter stukje van het traject behulpzaam te kunnen zijn. Maar ik heb zelf ook wat te halen: levenswijsheid. Of liever eigenlijk: levenskunst. Luisterend naar de bipolaire moeder die postnataal decompenseerde en uiteindelijk op afstand een band opbouwde met haar kinderen: wat zijn haar gedachten (geweest), haar emoties, haar keuzes en waarom? Ik kan de bewondering voor een wanhopige ouder van een dochter met anorexia en ernstig ondergewicht niet onderdrukken: hoe gaan ze door? De echtgenoot van een dementerende patiënte die haar paranoïde angsten voortdurend blijft sussen: was hij altijd zo geduldig? En de jongen met een psychotische stoornis die een al toegezegde academische carrière zonder rancune liet gaan, om te kiezen voor een vak dat beter aansloot bij zijn nieuwe mogelijkheden: hoe is dat proces geweest?
Ik heb één leven, op zich al fascinerend en uitdagend genoeg. Maar dat ik via mijn werk de verhalen, de keuzes, de overwegingen en de veerkracht van anderen mag beluisteren, vind ik een groot goed. Onbevooroordeelde nieuwsgierigheid, zoals ook Zeno in ‘Over mijn lijk’ laat zien, is een kerneigenschap van de psychiater die zowel de patiënt als de psychiater veel op kan leveren.
In mijn AIOS tijd kreeg ik nog wel eens de wat twijfelende vraag: ‘Heb je wel genoeg levenservaring om psychiater te kunnen zijn?’ Inmiddels weet ik dat al zou mijn eigen leven daar niet voldoende voor zijn, er tientallen patiënten zijn geweest die daar allemaal op hun eigen manier aan bijgedragen hebben.
———————————
Oproep: heb je zelf een verhaal of inzicht opgedaan met een patiënt of diens systeem dat je vormde als persoon of psychiater? Het mag kort of lang zijn, op naam of anoniem. Stuur het in naar [email protected]
