Een documentaire die de –transgenerationele- gevolgen van affectieve verwaarlozing blootlegt op een indringende en integere wijze, zonder schuldigen aan te wijzen. Fouten zullen zeker gemaakt worden in de kinder- en jeugdzorg: genen kunnen ze niet veranderen, traumata niet genezen, hormonen niet kanaliseren, en gemis niet opvullen lijkt de regisseur te willen zeggen, die zelf ook is opgegroeid in een kindertehuis (bron IDFA). Zorg is geen equivalent van liefde.
De film volgt drie jaar lang het dagelijkse leven van het meisje Alicia in kindertehuizen en jeugdinstellingen. Alicia is één jaar oud als ze uit huis wordt geplaatst. Via een pleeggezin komt ze op vijfjarige leeftijd terecht in een kindertehuis en als ze negen is zit ze daar nog steeds, in afwachting van plaatsing bij een nieuw gezin. Dit is het moment waarop de documentaire ALICIA begint. Een sleutelscène zit in het begin: Alicia ligt in bed en vraagt wanneer er eindelijk een plekje voor haar komt. Dan moet de leidster uitleggen dat ze geen termijn en valse hoop willen geven, omdat ze niet op de gewone wachtlijst staat en er voor haar een ‘speciaal plekje’ moet gevonden, want ze is ‘een speciaal meisje’. Ontroostbaar huilt ze: ‘Ik ben een gewoon meisje.’
Een film die draait om de vraag: wat doet het met een kind om op te groeien onder de vleugels van Jeugdzorg? Om de paar maanden wordt Alicia overgeplaatst naar een nieuwe jeugdzorglocatie, omdat ze problematisch gedrag vertoont en de zorg die ze nodig heeft steeds specifieker wordt. Hekken om de verblijfplaats, sloten op de keukenladen en personeel met bodyguards. Op haar 10de krijgt ze op aandringen van haar moeder, die haar af en toe komt opzoeken, de prikpil; Alicia woont dan met negen jongens op een Medium Care. Toenemende agressie, extreme stemmingswisselingen, en angsten zijn zichtbaar in de film. Ze wil naar haar mama, maar dat lijkt er niet in te zitten. Ze loopt veelvuldig weg en de documentaire eindigt op het moment dat ze op een gesloten afdeling wordt geplaatst.
De documentaire is intens door het niet-gezegde, het non-verbale. Dicht op de huid gefilmde, observerende beelden maken de verlangens en de onmacht van de jonge, thuisloze Alicia invoelbaar en brengen het effect van een gebrek aan perspectief pijnlijk aan het licht. Tussen beelden door verschijnt er af en toe een zwart scherm met observatienotities van de begeleiders. Alicia wordt gevolgd door een participerende camera. In de film spreekt ze daarom direct tegen de maakster en de camera. Alles is op ooghoogte van de kinderen gefilmd, bijna alsof je er als kind zelf tussen loopt. De camera neemt je mee naar het gezicht van Alicia, lang, onderzoekend en zelfs ongemakkelijk dichtbij. De close-ups van haar gezicht tonen ook de verandering van een hunkerend kind naar een vervlakte puber en onder invloed van psychofarmaca. Op andere momenten staat de camera stil en richt zich op spullen in haar kamer of een witte deur en hoor je haar schreeuwen en gillen tegen begeleiders. Het geluid in de film wordt ook steeds killer en indringender: de klank van meer gillende kinderen, woorden als “time-out”, en dichtvallende zware deuren. De documentaire heeft het effect van een pleister die tergend langzaam wordt losgetrokken…… de wond die bloot komt is schrijnend en rauw.
Documentaire info
https://www.vpro.nl/programmas/2doc/2017/alicia.html
Recensie door: Anja Lok, psychiater, Academisch Medisch Centrum Amsterdam
ALICIA is winnaar van de IDFA Special Jury Award for Dutch Documentary 2017.
De documentaire is een 2Doc IDFA-primeur.
Regie: Maasja Ooms
