Dit jaar verscheen het leerboek Neurowetenschappen voor de klinische psychiatrie.
Uitgangspunt van de redactie is nadrukkelijk níet om alle psychopathologie neurobiologisch te verklaren, maar wel om de neurobiologische basis te presenteren op een manier die zowel fundamenteel is als complementair aan andere bestaande kaders. Gaandeweg wordt mooi duidelijk dat de neurobiologische basis onmisbaar is om de complexiteit van de psychiatrie ten volle te doorgronden: de vele voorbeelden in het boek illustreren dat elke emotie, gedachte en elk gedrag zich ook op een neurobiologisch niveau afspeelt, los van de volgorde van causaliteit. De beschreven neurobiologische processen zijn diagnose-overstijgend en daarmee losgeweekt van de decennialange onderzoekstraditie die zich baseerde op classificatiesystemen, waarvan steeds steviger onderbouwd is dat deze geen of nauwelijks een etiologisch substraat vertegenwoordigen.
Deel 1 van het boek is prima opgebouwd en leest vooral als een goed gestructureerde inleiding: van basale kennis over de anatomie, via de theorie achter netwerkanalyses en de vertaalslag van het connectoom naar de psychiatrische praktijk tot en met een korte opfriscursus celbiologie. Het hoofdstuk over epigenetica roept wel de vraag op waarom het niet voorafgegaan werd door een hoofdstuk over genetica zelf, inclusief de positieve, maar ook zeker de vele negatieve bevindingen. Begrippen als plasticiteit, neuromodulatie en neurogenese worden bondig besproken. Voor de liefhebber zal echte verdieping buiten dit boek gezocht moeten worden.
Deel 2 biedt een overzicht van onderzoeksmethoden binnen de neurowetenschappen: van basale wetenschap met dierproeven tot mens-gebonden onderzoeken op basis van klinische verschijnselen of bijvoorbeeld beeldvorming. Het gedeelte over computationele modellen blijft voor de clinicus zonder onderzoekservaring misschien wat abstract, maar dit tweede deel blijft door de afwisseling van theoretische stukken met de meer klinische en concrete hoofdstukken, zoals dat over neuropsychologisch en neuropsychiatrisch onderzoek, zeer goed leesbaar.
Deel 3 is opgebouwd volgens de principes van de Research Domain Criteria (RDoC) van Thomas Insell, één van de grondleggers van een diagnose-overstijgende manier van naar psychopathologie kijken, op basis van een multidimensionale matrix. In het deel over negatieve valentie en de effecten op de verschillende stress-systemen (of in het hoofdstuk over perceptie of in dat over arousal) had een aanvulling over centrale sensitisatie en de relatie met de somatisch-symptoom stoornis niet misstaan.
De theoretische achtergrond wordt door het boek heen soms voorzien van korte casusbeschrijvingen. Deze zijn echter vaak erg kort, globaal en puur ter illustratie. Bij enkele onderdelen, zoals bijvoorbeeld het hoofdstuk over taal, zou een verder uitgediepte vergelijking tussen taalfunctie bij verschillende aandoeningen (autisme, psychosen, primair progressieve afasieën, etc.) het hoofdstuk ten goede komen.
Door het volgen van de RDoC als kapstok voor de hoofdstukken, komen de aandoeningen die wel een etiologisch substraat hebben, zoals de ontwikkelingsstoornissen en de verschillende soorten van neurodegeneratie, minder aan bod dan je zou verwachten van een boek over de klinisch relevante kanten van neurowetenschappen.
Al met al is het zeker geen volledig overzicht van de neurowetenschappen, maar dat is ook niet het doel van de schrijvers. Zij willen vooral een basis leggen en de lezers stimuleren om de neurowetenschappelijke kijk te integreren in andere bestaande denkkaders. Hierin is de redactie goed geslaagd en gezien het grote aantal onderwerpen dat de revue passeert is het een knappe prestatie dat het zo overzichtelijk (en onder de 300 pagina’s) is gebleven.
Dit boek zet weer een mooie stap om de kloof tussen de neurowetenschappen en de klinische praktijk (verder) te overbruggen. Terecht is dan ook het voorstel om het leerboek als leidraad te gebruiken voor de onderwijslijn Neurowetenschappen binnen het nieuwe opleidingsplan De Psychiater. Hiermee is het leerboek direct onmisbaar voor de psychiaters van de toekomst.
Referentie
Odile van den Heuvel, Ysbrand van der Werf, Ben Schmand, Bernard Sabbe
Boom uitgevers Amsterdam│ de Tijdstroom, 2020
ISBN 9789024432356
293 pagina’s
