Ik moet eerlijk zeggen dat ik het schrijven van deze boekrecensie gedurende enkele weken voor me uit heb geschoven. Het felrode boek met 322 te lezen bladzijden en vooral veel tekst, is zeker geen romannetje dat je naast je bed legt om vlak voor het slapen gaan nog een paar blaadjes van te lezen. Maar het belang ervan is groot. Om de haverklap nog worden we geconfronteerd met wat de auteurs een tweesnijdend zwaard noemen – wie een psychische aandoening heeft moet zich niet alleen verweren tegen de gevolgen van de aandoening zelf, maar ook tegen de vaak afwijzende reacties van mensen om hen heen.
Vooroordelen
De volgende 4 vooroordelen leven het sterkst:
- Mensen met een psychische aandoening zijn onvoorspelbaar.
- Ze zijn zelf verantwoordelijk voor hun toestand.
- Psychische aandoeningen zijn chronisch.
- Psychische aandoeningen hebben een slechte prognose.
Het handboek is het eerste Nederlandstalige standaardwerk dat verschijnt over destigmatisering bij psychische aandoeningen. Het heeft een duidelijke opbouw – een eerste deel over het concept stigmatisering en het tegengaan ervan, het tweede focust vooral op oplossingen ter vermindering van stigma en het laatste gedeelte verdiept.
Multiperspectief
In het eerste deel wordt stigmatisering door de auteurs vanuit een aantal verschillende hoeken benaderd. Sociologisch bekeken komt stigmatisering vooral voort uit de neiging de orde in een sociaal systeem te handhaven – men zoekt wie welke rol heeft om vervolgens aan hen een hogere of lagere status toe te schrijven. Vanuit de sociale psychologie bekeken speelt deze wens eveneens, met meer nadruk op mechanismen op persoonlijk niveau. Onze identiteit en eigenwaarde ontlenen we aan voortdurende vergelijking met anderen. Kortom, onze neiging tot orde en overzicht in onze sociale omgeving vormt eigenlijk de basis voor stigmatisering. volgens de auteurs verklaart het waarom vertekende en ongenuanceerde ideeën over anderen ontstaan en voortbestaan en dat we ons oordeel over hen er door laten bepalen.
Ze pleiten voor campagnes gericht op individuele aandoeningen aangevuld met een nadrukkelijker moreel appel – het zorgen voor gelijke kansen en behandeling is een kwestie van sociale rechtvaardigheid. Dus moet een genuanceerd beeld van mensen met psychische aandoeningen ook terecht komen op plaatsen waar vormen van structurele stigmatisering kunnen ontstaan, zoals bij verzekeraars en werkgevers.
Interventie
Het tweede deel van het boek bevat enkele hoofdstukken met meer concreet uitgewerkte strategieën en interventies voor publiek- en zelfstigma. Daarnaast vraagt men aandacht voor stigmatisering die bestaat binnen onze hulpverlening. Ongeveer een kwart van de cliënten met ernstige psychische aandoening zegt te maken te hebben gehad met stigmatiserende attitudes van zorgverleners. Zowel bedoeld als onbedoeld. Ook wordt in het tweede deel de rol van de media aangehaald. Vroeger was berichtgeving over mensen met psychische aandoeningen overwegend gerelateerd aan geweld en onvoorspelbaarheid. Ook werden mensen met psychische aandoeningen voorgesteld als passieve slachtoffers die medelijden verdienen. De laatste jaren lijkt de berichtgeving echter gemengder, met meer aandacht voor persoonlijke verhalen van herstel en het ondervonden effect van hulp. Het handboek geeft handvaten om constructief samen te werken met de media. Als struikelblok wordt wel aangehaald dat over veel zaken in ons veld weinig consensus bestaat, wat een consistente eenduidige informatievoorziening in de weg staat.
Destigmatisering in de GGZ
Het laatste deel van het boek besteedt aandacht aan een heel palet aan onderwerpen. Zo wordt stigma bij verschillende aandoeningen besproken en wordt ook kort stilgestaan bij stigma bij gebruik van psychofarmaca. Gebruik van psychofarmaca wordt namelijk niet zelden als identiteitsondermijnend ervaren. Wie volhoudt tot het laatstse hoofdstuk krijgt nog enkele tools mee om destigmatiserend te denken en doen als ggz-hulpverlener. Men sluit af met enkele duidelijke vuistregels voor als je als hulpverlener wordt gevraagd een educatief element te verzorgen, zeer relevant:
- Ontkracht mythen over psychische aandoeningen.
- Vervang foutieve beelden en opvattingen door goede, realistische informatie en benadruk mogelijkheid tot herstel.Let er op dat je hetgeen je zegt aanpast aan je doelgroep!
- De boodschap dat psychisch ziek ‘gewoon’ ziek is kan averechts werken, benadruk liever herstelmogelijkheden.
- Breng de normaliserende boodschap over dat iedereen psychische kwetsbaarheden heeft. Mensen die psychische aandoeningen zien als symptomen op een schaal waar je hoger en lager kunt scoren (angst, somberheid, achterdocht) blijken minder te stigmatiseren.
- Mensen hebben een aandoening, we vallen er niet mee samen.
Besluit
Een lijvig maar zeer duidelijk en volledig boek waarvan bepaalde delen zeker door alle ggz-werknemers eens zouden moeten worden bekeken. Ik neem vooral mee dat stigma dat moet worden aangepakt door alle betrokkenen en op meerdere niveaus. Hou ook zeker volgende www in de gaten – www.samensterkzonderstigma.nl.
Bibliografische gegevens
Handboek destigmatisering bij psychische aandoeningen – Principes, perspectieven en praktijken
Jaap van Weeghel, Marieke Pijnenborg, Job van ‘t Veer, Gerdie Kienhorst (redactie)
2015, 1e druk, 395 pp.
ISBN: 9789046904985