Op 21 februari oordeelde het College Rechten van de Mens dat een Limburgs ziekenhuis zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie, nadat ze jarenlang tekortschoten in de medische zorg van een patiënt wegens diens verleden van mentale gezondheidsklachten. De patiënt in kwestie onderging in 2013 een darmoperatie voor een maligniteit en werd in de jaren erna wel vijfentwintig keer opgenomen wegens hevige pijn, tot een kijkoperatie in 2017 een voorwerp toonde dat initieel was achtergelaten rond de operatienaad. Voordat de oorzaak eindelijk werd achterhaald had de patiënt vaak aangedrongen op verder onderzoek. De chirurg-operateur bleef echter al die tijd wijzen naar het psychiatrische verleden van de patiënt en zei over diens pijnklachten dat “normale mensen dit niet kunnen begrijpen”. Na de ontdekking beschuldigde de chirurg de patiënt van het zelf anaal inbrengen van het voorwerp en na afloop werden klachtenbrieven niet beantwoord. Het oordeel is ondubbelzinnig: het ziekenhuis heeft de patiënt discriminatoir bejegend, verboden onderscheid gemaakt bij het verlenen van medische zorg en klachten over discriminatie onzorgvuldig afgehandeld.
Een structureel probleem?
De details van de zaak zijn wrang en de uitspraken van het College zijn helder. Maar in welke context moeten we dit zien: Is dit een op zichzelf staande casus, of is het een uitwassing van een structureel probleem? Wetenschappelijke literatuur over de Nederlandse situatie was niet te vinden, en ook een recent rapport over discriminatie en racisme in de zorg geeft aan dat hier nog geen onderzoek naar heeft plaatsgevonden. Uit internationale literatuur komen wel wat cijfers naar voren, en die laten zien dat het wel degelijk gaat om een veelvoorkomend probleem: Een Nieuw-Zeelands rapport liet zien dat een kwart van de respondenten medische discriminatie op basis van mentale gezondheid heeft meegemaakt, bij vrouwen zelfs nog meer dan bij mannen. Dichterbij huis liet een Britse studie zelfs zien dat de helft van de mensen die de afgelopen vijf jaar een gedwongen opname wegens psychiatrische klachten hebben ondergaan, zich in de medische setting het afgelopen jaar gediscrimineerd hebben gevoeld om hun psychiatrische voorgeschiedenis (1). Diezelfde studie toonde in die groep ook nog eens een hogere mate van zorggebruik en hogere zorgkosten (bijna twee keer zo hoog).
De gevolgen
Als van fysieke klachten onterecht een mentale oorzaak wordt verondersteld bij patiënten met een voorgeschiedenis van mentale klachten, heet dit ‘diagnostische overschaduwing’(2). Kwalitatieve studies laten zien dat zorggebruikers zelf vaak ook twijfelen of de oorzaak van hun klachten fysiek of mentaal is, en dat ze zich moeilijker dan mensen zonder psychiatrische voorgeschiedenis een weg kunnen banen door de gezondheidszorg (3). Wanneer ze aangeven hier hulp bij nodig te hebben, kunnen ze stuiten op een muur: zorgverleners die niet goed luisteren, hen snel geruststellen en wegsturen, en verzoeken tot aanvullend onderzoek negeren (4).
De ervaringen die staan beschreven in kwalitatief onderzoek komen overeen met de zaak waar het College onlangs uitspraak over deed. Het is dan ook waarschijnlijk dat die kwestie niet op zichzelf staat, maar een voorbeeld is van een probleem waar mensen met een geschiedenis van mentale klachten vaker tegenaan lopen. Hun ervaring dat de medische zorg voor hen tekortschiet wordt ondersteund door de cijfers: mensen met psychoses krijgen minder vaak adequate diabeteszorg en worden minder goed behandeld voor hypertensie, vergeleken met mensen zonder psychiatrische klachten(5, 6). Ook oncologische uitkomsten zijn minder gunstig (7). Een recente studie, onlangs besproken op onze website, laat verder een hogere kans op vermijdbare sterfte door natuurlijke oorzaken zien bij mensen met hypochondrie(8). Een mogelijke oorzaak die hiervoor door de auteurs wordt aangedragen, is het onterecht afdoen van fysieke klachten als ingebeeld of overdreven.
Kortom, er zijn aanwijzingen dat fysieke zorg voor mensen met mentale klachten tekort schiet, en hoewel er in Nederland geen cijfers over zijn illustreert deze recente zaak het belang van gedegen onderzoek hiernaar.
Literatuur
1. Brohan E, Clement S, Corker E, Dockery L, Evans-Lacko S, Farrelly S, et al. How much does mental health discrimination cost: valuing experienced discrimination in relation to healthcare care costs and community participation. Epidemiology and Psychiatric Sciences. 2015;24(5):423-34.
2. Merrick J, Merrick E. Equal Treatment: Closing the Gap. A Formal Investigation into Physical Health Inequalities Experienced by People with Learning Disabilities and/or Mental Health Problems. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities. 2007;4(1):73-.
3. Molloy R, Brand G, Munro I, Pope N. Seeing the complete picture: A systematic review of mental health consumer and health professional experiences of diagnostic overshadowing. Journal of Clinical Nursing. 2023;32(9-10):1662-73.
4. Holm AL, Lyberg A, Severinsson E. Living with Stigma: Depressed Elderly Persons’ Experiences of Physical Health Problems. Nursing Research and Practice. 2014;2014:527920.
5. Ayerbe L, Forgnone I, Addo J, Siguero A, Gelati S, Ayis S. Hypertension risk and clinical care in patients with bipolar disorder or schizophrenia; a systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 2018;225:665-70.
6. Jørgensen M, Mainz J, Carinci F, Thomsen RW, Johnsen SP. Quality and Predictors of Diabetes Care Among Patients With Schizophrenia: A Danish Nationwide Study. Psychiatr Serv. 2018;69(2):179-85.
7. Irwin KE, Park ER, Fields LE, Corveleyn AE, Greer JA, Perez GK, et al. Bridge: Person‐Centered Collaborative Care for Patients with Serious Mental Illness and Cancer. The Oncologist. 2019;24(7):901-10.
8. Mataix-Cols D, Isomura K, Sidorchuk A, Rautio D, Ivanov VZ, Rück C, et al. All-Cause and Cause-Specific Mortality Among Individuals With Hypochondriasis. JAMA Psychiatry. 2023.