Vrede in Gaza is nodig om fysieke én mentale wonden te kunnen helen. Tot die tijd is het noodzakelijk om de mentale gezondheid van de bevolking, en die van de hulpverleners, zo goed mogelijk te ondersteunen.
Collega’s Abu Jamei en Barbui schetsen in hun artikel in de Lancet Psychiatry [1] de huidige stand van zaken van de GGZ en psychologische (nood)hulp in Gaza, en wat nu de prioriteiten op dit vlak moeten zijn. De aanhoudende oorlog in Gaza brengt een enorme mentale gezondheidscrisis met zich mee. Door de al langer bestaande blokkade en terugkerende aanvallen door het Israëlische leger, kampte al vóór de oorlog de Gazaanse bevolking met hoge niveaus van mentale gezondheidsproblemen, met 22,1% van de mensen die aan mentale aandoeningen leden en 5,1% aan ernstige psychiatrische aandoeningen. De huidige situatie dreigt deze cijfers explosief te verhogen, vooral onder kinderen en jongeren. Dit komt door voortdurende onveiligheid, vluchten, een gebrek aan essentiële voorzieningen, en de blokkade van humanitaire steun zoals voedsel en medische hulp. Routinezorg wordt verstoord, waardoor essentiële behandelingen (zoals medicatie) ontoegankelijk zijn. Logistieke obstakels, vernietigde toeleveringsketens, en sancties beperken de toegang.
Hulpverleners in de GGZ bevinden zich in een bijna onmogelijke positie. Ziekenhuizen worden doelwit, voorzieningen zijn schaars en ze werken onder immense druk. Het verlies van collega’s en familieleden en de confrontatie met het immense lijden van patiënten versterken gevoelens van (doods-)angst, stress en machteloosheid. Tegelijkertijd is er nauwelijks ruimte voor zelfzorg, wat het risico op mentale klachten alleen maar verder vergroot.
Hoewel mentale gezondheidszorg van levensbelang is, blijft de kern van het probleem het voortduren van het geweld. Zonder vrede kunnen psychologische interventies slechts symptomen bestrijden, terwijl nieuw trauma steeds opnieuw wordt gecreëerd. Toch is directe actie nodig. De auteurs betoogden dat prioriteit moet worden gegeven aan kwetsbare groepen, zoals kinderen, mensen met bestaande mentale aandoeningen en de hulpverleners zelf.
Focus op breed inzetbare interventies
Een van de oplossingsrichtingen van de auteurs is focussen op veerkracht met eenvoudige, laagdrempelige interventies, zoals ontspanningsoefeningen en collegiale supervisie, die zowel mentaal welzijn bevorderen als duurzaam inzetbaar zijn.
Daarnaast is het trainen van niet-psychiatrische professionals een oplossing. In afwezigheid van gespecialiseerde zorg wordt steeds meer gevraagd van niet-gespecialiseerde zorgverleners, zoals huisartsen en verpleegkundigen. Training volgens het WHO Mental Health Gap Action Program (mhGAP) biedt een kader om deze professionals op te leiden in het herkennen en behandelen van veelvoorkomende mentale aandoeningen. Het mhGAP bewijst zijn waarde in humanitaire settings zoals Gaza, maar verdere training en ondersteuning blijven cruciaal. Tegelijkertijd moeten gespecialiseerde voorzieningen investeren in meer klinisch psychologen en psychiaters om aan de groeiende vraag naar intensieve zorg te voldoen.
Trauma en directe interventies
Psychologische eerste hulp is een eerste interventie. Dit frontlijninstrument helpt mensen in acute nood om stress te beheersen en voorkomt verergering van klachten. Deze hulp kan laagdrempelig worden aangeboden door vrijwilligers, zorgverleners of via digitale platforms. Voor kinderen is het belangrijk om een veilige omgeving te creëren door leeftijdsadequate methoden, zoals vormen van speltherapie of lichaamsgerichte therapie. Tussen oktober 2023 en juni 2024 bereikte het Gaza Community Mental Health Programme (GCMHP) meer dan 12.000 mensen met deze interventies.
Breed inzetbare oplossingen
Interventies zoals stressmanagementtechnieken en gestructureerde programma’s met een focus op emotieregulatie, ontwikkeld door de WHO, kunnen een belangrijke rol spelen. Deze methoden kunnen gegeven worden door niet specialisten, zijn wetenschappelijk onderbouwd, aangepast aan humanitaire crises, en beschikbaar in diverse talen, waaronder Arabisch. Tevens kunnen ze ook of afstand worden uitgevoerd. Voor adolescenten kunnen op maat gemaakte programma’s zoals Early Adolescent Skills for Emotions helpen bij emotieregulatie.
De langdurige stress van conflict en onzekerheid vraagt om gemeenschapsbrede initiatieven. In combinatie met directe hulp en specialistische zorg kan dit bijdragen aan het herstellen van een zwaar getroffen bevolking. Het doel is duidelijk: ondanks de immense uitdagingen moeten mentale gezondheidsdiensten beschikbaar zijn om de schade van deze oorlog te beperken. En dit zal ook van groot belang blijven wanneer er een staakt-het-vuren zal worden afgesproken en de bezetting door het Israëlische leger is beëindigd.
Zelf iets doen?
Kijk op https://medischehulpgaza.nl/ hoe jij kunt bijdragen en op https://artsenvoorgaza.nl/ hoe jij de stilte kunt doorbreken.
Wij deden onlangs een oproep aan de NVvP om stelling te nemen tegen de gewelddadigheden in Gaza.
Referentie
[1] Priority setting for mental health in Gaza – Jamei, Yasser Abu et al. – The Lancet Psychiatry, Volume 11, Issue 12, 953 – 955. doi: 10.1016/S2215-0366(24)00335-3
