ECT en de hippocampus – een groeiend fenomeen?

Lightbulb

Lightbulb

De afgelopen jaren werd er veel onderzoek gedaan naar ECT en naar hoe het komt dat deze behandeling gepaard gaat met spectaculaire responscijfers. De hippocampus, ook vandaag in de schijnwerpers, was focus van vele studies gezien zijn functie bij het reguleren van emoties en cognitie. In verschillende meta-analyses werd al aangetoond dat ECT zorgt voor een volumetoename van zowel linker als rechter hippocampus (1–3) en deze bevindingen werden onlangs bevestigd in een grote sample depressieve patiënten samengebracht door de ECT-MRI Research Collaboration (GEMRIC (4)).

De gevonden volumetoename suggereert een rol voor neurogenese in het klinisch effect van ECT, maar ook andere processen zoals angio- en gliogenese kunnen verantwoordelijk zijn voor de volumetoename. Uit diermodellen van ECT weten we dat neurogenese eigenlijk enkel in de gyrus dentatus (GD) van de hippocampus plaatsvindt en dat de andere processen zoals angiogenese en synaptogenese in alle hippocampale zones kunnen optreden. Het accuraat kunnen aflijnen van de hippocampale zones is daarom van groot belang om er achter te kunnen komen of neurogenese plaatsvindt tijdens ECT, en of deze gerelateerd is aan het effect van de behandeling. Gezien de beperkte omvang van de hippocampus heb je daarvoor dus een hele goede scanner nodig. 

 

Vandaar dat Nuninga et alin Utrecht met een 7 Tesla-scanner aan de slag gingen en bij depressieve patiënten en controles voor en na 10 sessies bilaterale ECT (±5 weken) een hersenscan deden (5). Men wist uiteindelijk van 16 patiënten en 5 controles een goede voor- en na-scan te bemachtigen. De belangrijkste bevindingen zet ik even op een rijtje:

  1. Een sterke volume-toename (ongeveer 10%) werd gevonden in zowel de linker als rechter GD < > geen volume-toename bij controles.
  2. Volume-toename van de GD was gerelateerd aan verbetering van stemming ofwel afname van de HDRS-score. 
  3. Baseline linker en rechter GD volume voorspelden ECT outcome < > totaal hippocampaal volume was geen voorspeller. 

 

Men concludeert dat het antidepressief effect van ECT dus eerder het gevolg lijkt te zijn van neurogenese dan van andere processen zoals angiogenese, synaptogenese en sprouting die ook andere hippocampale zones zouden treffen. Hoewel eerder onderzoek geen verband vond tussen volumetoename van de hippocampus en het klinisch effect van behandeling, lijkt dit wel aanwezig te zijn als je specifiek kijkt naar de GD. Men speculeert ook dat het vormen van nieuwe neuronen en hun integratie in hippocampale circuits aan de basis zou kunnen liggen van geheugenproblemen geassocieerd aan ECT. 

Kortom, erg belangrijke resultaten die tonen dat met vooruitgang van de techniek we op den duur misschien toch een meer sluitende uitleg voor het effect van ECT kunnen geven. Ook therapeutisch gezien kan het mogelijkheden bieden, zo zou kunnen worden onderzocht hoe de gyrus dentatus meer rechtstreeks kan worden gestimuleerd en welke effecten dat net heeft. Als limitatie halen zij zelf aan dat het een erg kleine studie is en dat 2/3evan de deelnemers ook antidepressiva kreeg waarvan het gebruik in het verleden ook in verband werd gebracht met neurogenese. Mij lijkt replicatie van deze resultaten in een grotere sample ook erg waardevol, waarbij dan misschien meteen cognitie kan worden meegenomen. 

 

Iets anders wat mij niet helemaal duidelijk wordt uit het artikel is of het nu juist een grotere of een kleinere GD is die gepaard gaat met een betere outcome, terwijl mij dat klinisch juist erg interessant lijkt om te weten. Je zou verwachten dat er bij een kleinere GD meer ruimte is voor volume-toename en daaraan gerelateerde klinische verbetering maar als we de tabel met resultaten van het predictiemodel bekijken lijkt het predictief effect van linker en rechter GD een tegengestelde richting te hebben. Een opmerkelijke (toevals?)bevinding waaraan men mijns inziens in de discussie wel wat aandacht aan had mogen besteden. 

 

 

Referenties

  1. Takamiya A, Chung JK, Liang KC, et al. Effect of electroconvulsive therapy on hippocampal and amygdala volumes: Systematic review and meta-analysis. Br J Psychiatry. 2018;212(1):19–26. 
  2. Gbyl K, Videbech P. Electroconvulsive therapy increases brain volume in major depression: a systematic review and meta-analysis. Acta Psychiatr Scand. 2018;138(3):180–95. 
  3. Wilkinson ST, Sanacora G, Bloch MH. Hippocampal volume changes following electroconvulsive therapy: a systematic review and meta-analysis. Biol psychiatry Cogn Neurosci neuroimaging. 2017;2(4):327–35. 
  4. Oltedal L, Narr KL, Abbott C, et al. Volume of the Human Hippocampus and Clinical Response Following Electroconvulsive Therapy. Biol Psychiatry. 2018;84(8):574–81. 
  5. Nuninga JO, Mandl RCW, Boks MP, et al. Volume increase in the dentate gyrus after electroconvulsive therapy in depressed patients as measured with 7T. Mol Psychiatry. 2019;i:11–4. 

Geschreven door:

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Ontvang maandelijks een update over de nieuwste artikelen van De jonge psychiater

Gerelateerde artikelen
Opmerking
Opmerking
Hoe zou je deze pagina willen beoordelen?
Heb je een opbouwende opmerking?
Volgende
Laat je e-mailadres achter als we contact met je mogen opnemen over je feedback
Terug
Inzenden
Bedankt voor het achterlaten van je opmerking!