In de rubriek ‘Laura, mag ik wat vragen’, beantwoorden we klinisch farmacologische vragen van onze lezers. Heb jij ook een vraag? Mail hem naar [email protected].
“Ha Laura,
In het Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) schrijven we vrij frequent een olanzapine (Zyphadera)-depot voor aan gedetineerde patiënten met een manie en/of psychose, vanwege goed effect op deze aandoeningen, en omdat dit daarbij vaak afname geeft van ontremming, agressie en/of agitatie. Nu er een enorm tekort aan olanzapinedepots is: welk antipsychotisch depot raad je aan als alternatief? En weet je wat we in Nederland doen om dit soort tekorten in de toekomst te voorkomen?
Hartelijke groet,
Louise”
“Ha Louise,
Nederland kampt inderdaad met een snelle toename van geneesmiddelentekorten. Dat heeft niet één specifieke oorzaak. In grote lijnen kunnen tekorten bijvoorbeeld ontstaan door productie-, planning, kwaliteit- of distributieproblemen, stijging van de vraag, een grondstoffentekort of bedrijfseconomische omstandigheden (faillissement, vergunningsproblemen). Op de website van het CBG staat dit overzichtelijk uitgelegd. Ook speelt de prijsdruk in Nederland waarschijnlijk een rol. Onze gezamenlijke inkoop van geneesmiddelen drukt voor ons land de prijzen en daarmee onze zorgkosten, maar voor fabrikanten wordt Nederland met zijn lage inwonertal en lage geneesmiddelenconsumptie daardoor een relatief oninteressant afzetgebied. Jaarlijks worden tientallen geneesmiddelen met een lage opbrengst van de markt gehaald. Als vervolgens die ene voorkeursfabrikant dan problemen krijgt, is er eerder een problematisch tekort. De krapte treft doorgaans juist de veelgebruikte geneesmiddelen, zoals op dit moment bepaalde oncolytica en dus ‘ons’ olanzapinedepot.
Fabrikanten moeten mogelijke leveringsproblemen van geneesmiddelen melden bij het Meldpunt Geneesmiddelentekorten, dat wordt gecoördineerd door het CBG en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het CBG controleert of er sprake is van een kritisch tekort en onderzoekt vervolgens met de IGJ of maatregelen kunnen worden genomen, zoals toestemming verlenen om een geneesmiddel uit het buitenland te halen met een tekortenbesluit, of het proces rondom een registratiedossier versnellen zodat een geneesmiddel weer eerder in de handel kan komen. In 2022 kregen ze meldingen over 2.702 verschillende geneesmiddelen, 47% meer dan in 2021. Een dramatisch getal, dat (gelukkig?) wel is vertekend door het grote aantal meldingen dat preventief werd gedaan. Het geeft daarmee geen accuraat beeld van de daadwerkelijk opgetreden leveringsproblemen.
Nederland heeft sinds de coronacrisis een Landelijk Coördinatiecentrum Geneesmiddelen (LCG). Dit coördinatiecentrum werd destijds opgericht door de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers om de beschikbaarheid van essentiële IC-geneesmiddelen te borgen. Sindsdien zet het zijn werk voort, want de tekorten zijn er niet minder op geworden. Het takenpakket van het LCG: adviseren over geneesmiddelen bij gezondheidsdreigingen, adviseren ‘ten behoeve van een goede leveringszekerheid’ en ‘het coördineren van vraag- en aanbodzijde bij specifieke geneesmiddelentekorten’. Dit doen ze van oorsprong in de tweede lijn, voor de ‘kritieke’ ziekenhuisgeneesmiddelen, maar nu dus ook voor het olanzapinedepot, dat door de openbare apotheek wordt verstrekt.
Het grote voordeel van een landelijk coördinatiecentrum is dat (ziekenhuis)apotheken beter kunnen samenwerken als er tekorten dreigen. Het LCG inventariseert de voorraden in alle (ziekenhuis)apotheken en bekijkt hoe lang die voorraad nog meegaat. Wat er nog beschikbaar is, wordt zo eerlijk mogelijk verdeeld. Wordt het echt nijpend, dan bespreken apothekers en voorschrijvers of de doseringen zuiniger kunnen, en voor welke patiënten een alternatief beschikbaar is. Dat is nu ook gebeurd voor het olanzapinedepot. In januari gaf het LCG al een besparend behandeladvies (pdf), dat op 2-2-2024 weer voor een kleine twee weken werd verlengd.
Voor individuele apothekers is er dan ook nog het KNMP-farmanco. Op deze website is te zien welke geregistreerde geneesmiddelen niet beschikbaar zijn, wat hiervan de oorzaak is en wat de verwachte datum is waarop een geneesmiddel weer beschikbaar komt. Na inloggen zijn de mogelijke oplossingsrichtingen zichtbaar voor apothekers.
Tot zover de tekortenlogistiek! Ben je er nog?
Je vroeg me ook nog welk alternatief voor het olanzapinedepot ik zou aanraden. Die vraag is niet eenvoudig, maar gelukkig wel al beantwoord door ziekenhuisapothekers Arne Risselada en Nicole Looman van het expertisecentrum psychofarmacologie. Via de link vind je alle informatie, het is echt een aanrader om even te lezen, omdat het ook nuttige handvatten geeft over het omzetten van geneesmiddelen in het algemeen en het instellen op depots (met de DDD-methode) in het bijzonder.
In een notendop:
Optie 1: je kan het olanzapinedepot omzetten naar oraal, of naar een dagelijkse intramusculaire injectie. Dat zal voor jouw PPC-populatie waarschijnlijk geen goede oplossing zijn. Langdurig dagelijks een intramusculaire injectie is voor de meeste patiënten onwenselijk.
Optie 2: je kan switchen naar een ander depot. Geen van de andere depotantipsychotica lijkt in zijn receptorprofiel op olanzapine. Vervanging is dus lastig en wordt maatwerk, waarbij natuurlijk ook de medicatievoorgeschiedenis van de patiënt wordt meegewogen. Het expertisecentrum psychofarmacologie suggereert een zuclopentixoldepot of paliperidondepot als alternatief.
Ik hoop dat je hiermee uit de voeten kunt!
Hartelijke groet,
Laura”
P.S.
Meer lezen? In het dossier geneesmiddelentekorten van de KNMP staat veel achtergrondinformatie. De website van het LCG is op moment van schrijven nog niet helemaal up-to-date, maar dat volgt in de loop van dit jaar.
