Deze literatuur kan op het strand, maar ook op het balkon gelezen worden!
Je kijkt al maanden uit naar je vakantie, maar wanneer je na een lange tocht eindelijk op het strand ligt, gaat het kriebelen. Het begint bij je tenen, loopt via je benen naar je buik en daar nestelt zich een vreemde kramp. Voor je het weet lig je zwetend op je rug en hoezeer je ook staart naar je e-reader, je kan je niet concentreren op de nieuwe Lucinda Riley. In plaats daarvan flitsen je gedachten naar die patiënt van gisteren en de onderhandeling met de zorgverzekeraar die je hebt moeten overdragen aan je capabele, maar onervaren collega. Je weet: de onttrekking is begonnen. Herken je dit? Schaam je niet, maar laat je helpen. Wij hebben vijf prachtige egodocumenten van mensen met mentale problemen op een rijtje gezet, die je kan lezen als je je werk nog even niet wil loslaten. De boeken staan beschreven in willekeurige volgorde. Veel leesplezier!
Maarten van Buuren – Kikker gaat fietsen! (2008, Lemniscaat)
Maarten van Buuren is hoogleraar in de Moderne Franse Letterkunde, en dat wil hij de lezer best even laten weten. Van de dubbele titel (“Kikker gaat fietsen! Of over het leed dat leven heet”) tot de gedetailleerde beschrijving van de inrichting van zijn boekenkast in het eerste hoofdstuk (eerst een indeling naar taal, daarbinnen naar uitgever, en daarbinnen alfabetisch), intellectualisme wordt niet geschuwd. Het hindert niet, want het boek ontwikkelt zich tot een eerlijke en aangrijpende beschrijving van diepe, alomvattende somberheid. Van Buuren laat zien hoe de kunst en literatuur die hem zo inspireert plotseling zijn glans kan verliezen. Je maakt innig kennis met deze professor die de ene dag keurig zijn opwachting maakt bij een koninklijk banket, en de andere dag een heroïne-cocaïnecombinatie staat te roken onder de brug. Zeer onderhoudend.
Manon Uphoff – Vallen is als vliegen (2020, Querido)
Technisch gezien is Vallen is als vliegen een roman, maar Uphoff geeft haar eigen ervaringen een centrale rol in het verhaal en je zou het dus onder de noemer autofictie kunnen scharen. Maar hoe je het ook noemen wil, het is een juweel van een boek; met een prachtige glans maar keihard en scherp. De stijl is associatief zonder dat het aan helderheid inboet, en met haar viscerale vertelling over een jeugd die is getekend door verwaarlozing, chaos en misbruik, spaart Uphoff de lezer niet. Het leest als een aanklacht, waarbij je geen moment zeker weet of je aan de kant van de schrijfster of van de beklaagde staat. Geen gemakkelijke kost, maar op vakantie heb je gelukkig voldoende tijd om ervan bij te komen.
J.M.A. Biesheuvel – Verhalen uit het gekkenhuis (2018, Uitgeverij Brooklyn)
Hierover is al veel geschreven, en toch mag het niet ontbreken op dit lijstje. De bloemlezing uit het werk van Maarten Biesheuvel, gevierd schrijver van met name korte verhalen, werd gemaakt door zijn partner Eva toen hijzelf opgenomen was in een psychiatrische kliniek. Biesheuvel (inmiddels overleden) heeft veel geschreven over zijn psychische klachten en zijn opnames, onder andere over een manisch-psychotische ontregeling in Lissabon (Verlosser op reis) wat alleen maar gelezen kan worden als een ultieme overwinning; het beste wat de Nederlandse literatuur te bieden heeft. Al het werk die voor dit boek is verzameld is steengoed, inclusief de selectie van zijn brieven aan vrienden en collega’s en het interview met Biesheuvels psychiater (tevens vriend) Andy Lameijn.
Fré Dommisse – Krankzinnigen (1929, EM. Querido’s Uitgeverij N.V., heruitgegeven bij De Geus)
‘Het was een verre tocht.’ Zo begint Dommisse haar autofictie over de doorgemaakte psychose van een jonge vrouw. Het werk komt in karakter ook wat overeen met een reisverslag: het taalgebruik is sober en beschrijvend en doordat ze de metafoor ontwijkt, ontvouwt zich een helder beeld van de kliniek waar zij opgenomen moest worden. Met koele afstandelijkheid beschrijft ze haar eigen onrust die niet alleen leidde tot een lange opname, maar ook tot fixatie en isolatie. De staccato, directe stijl doet denken aan de nieuwe zakelijkheid en dat kan wel kloppen want het boek is bijna honderd jaar oud! Dat het leest alsof het vandaag het kunnen plaatsvinden, zegt iets over de kwaliteit van het boek – of over de tijdloosheid van psychose, of over de beperkte vooruitgang die de psychiatrie heeft geboekt de afgelopen eeuw – je mag zelf kiezen. Dommisses verslag is in elk geval indrukwekkend.
Dirk de Wachter – Vertroostingen (2022, LannooCampus)
Oké, dit boek hoort hier eigenlijk niet thuis, het is namelijk geen verhaal over iemands doorgemaakte psychische klachten. Of misschien toch? In zijn nieuwste boek schrijft de Vlaamse psychiater-schrijver-filosoof-celebrity Dirk de Wachter over zijn doorgemaakte ziekte (uitgezaaide kanker) en wijdt hij uit over thema’s als rouw, eenzaamheid en troost. Het leest als een los samenhangende verzameling korte bespiegelingen en is op zijn sterkst wanneer hij ingaat op zijn zoektocht naar verbondenheid in de periode na de diagnose en behandeling. Voor De Wachter is troosten-getroost worden vooral een manier van verbinding maken. Dat lukte met zijn directe gezin, maar ook met de schoonmaakster in het ziekenhuis met wie hij ’s nachts een praatje kon maken. Het is wat moeilijker de aandacht erbij te houden wanneer hij begint te theoretiseren (het verschil tussen pseudotroost en valse troost is me nog steeds niet duidelijk) en op momenten doet het wat zelfgenoegzaam aan. Zo doet De Wachters verkondiging dat hij nooit naast zijn schoenen heeft gelopen omdat dat van zijn moeder niet mocht, de wenkbrauwen fronsen. Toch is het de moeite waard, al was het maar om zijn beschrijvingen van de kunstwerken en muziek waaruit hij troost heeft kunnen putten.
