Goed onderzoek is betrouwbaar onderzoek. Onderzoek waarvan kan worden gezegd dat het objectiveerbaar betrouwbare resultaten oplevert. Voor veel soorten van onderzoek is de betrouwbaarheid een letterlijk wiskundige aangelegenheid. Prima in maat en getal uit te drukken. Dit wordt lastig als het gaat om onderzoek naar psychische functies. Hoewel gedragingen nog redelijk goed in kwantificerende termen kunnen worden beschreven, gaat het bij het beschrijven van ons denken en voelen vooral om kwalificaties. Psychiatrisch onderzoek is in de praktijk uiteindelijk toch vooral kwalitatief – en vaak zelfs normatief – van aard. Terecht of onterecht wordt kwalitatief onderzoek gezien als minder objectief en minder betrouwbaar dan bijvoorbeeld de bèta wetenschappelijke aanpak van meten is weten. Ook het forensisch psychiatrisch onderzoek in strafzaken is tot vandaag de dag voornamelijk kwalitatief van aard.
Daarbij is het voor een niet onbelangrijk deel ook nog eens retrospectief. Namelijk daar waar het betrekking heeft op het delict waar de onderzochte van wordt verdacht. En achteraf is het makkelijk praten. Is het forensisch psychiatrisch onderzoek eigenlijk wel betrouwbaar? Die vraag probeert psycholoog en jurist Michiel van der Wolf, verbonden aan de Erasmus Universiteit, met zijn onderzoek te beantwoorden. Geen onbelangrijke vraag; verdachten van ernstige delicten gaan op grond van de resultaten van forensisch psychiatrische onderzoeken soms vrijuit of worden voor jaren als tbs-gestelde in een kliniek behandeld. In zijn promotieonderzoek deed Michiel van der Wolf onderzoek naar het tbs-stelsel. Nu kijkt hij met zijn nieuwe onderzoek naar de rapportage pro-Justitia.
Michiel van der Wolf vertelt dat hij als psycholoog en jurist altijd al geinteresseerd is geweest in de communicatie tussen gedragsdeskundigen en de rechterlijke macht. Het zijn twee werelden die elkaar ontmoeten. In de meerderheid van de strafzaken wordt naar alle waarschijnlijkheid wel een betrouwbaar en valide advies gegeven door gedragsdeskundigen, maar we kennen allemaal de strafzaken die in de media de aandacht trekken omdat er toch veel extra uitleg moet worden gegeven of omdat er discussie ontstaat tussen gedragsdeskundigen. Dat roept natuurlijk vragen op ten aanzien van de betrouwbaarheid van gedragsdeskundigen onderzoek in strafzaken.
Stoornis en toerekeningsvatbaarheid zijn moeilijk te valideren en het is dus in die zin ook moeilijk om nauwkeurige uitspraken te doen over de betrouwbaarheid van forensisch psychiatrisch onderzoek in strafzaken. De afgelopen jaren is door het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) en met de komst van het Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen (NRGD) een flinke inhaalslag gemaakt in het streven naar uniformiteit in de vorm van de rapportages. Dit is onder andere gebeurt door de introductie van een meer gestandaardiseerde vraagstelling en het gebruiken van vaststaande formats voor de verschillende onderzoek varianten. Maar de vraag blijft in hoeverre hiermee ook de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid is verbeterd.
Juist dit wil Michiel van der Wolf in zijn onderzoek beter in beeld brengen. Hij doet dit door de onderzoeksresultaten zoals beschreven in geanonimiseerde rapporten aan verschillende rapporteurs en onafhankelijk van elkaar, te presenteren. Vervolgens worden er vragen gesteld over de uit de onderzoeksresultaten te trekken conclusies en adviezen. Zo ontstaat een kwalitatief beeld van de overeenstemming en verschillen tussen de rapporteurs en kan dus hopelijk iets worden geconcludeerd over de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van het forensisch psychiatrisch onderzoek.
Van der Wolf hoopt het onderzoek in de loop van 2016 te kunnen afronden en is nog op zoek naar rapporteurs die als vrijwilliger willen deelnemen aan zijn onderzoek. Dat vraagt een (beperkte) tijdsinvestering, maar deelnemers worden ook in de verdere uitrol van het onderzoek over de resultaten geïnformeerd. Dit laatste onder andere doordat deelnemers zullen worden uitgenodigd voor een expert meeting die gepland staat voor het voorjaar van 2016 en waarin de voorlopige resultaten zullen worden gepresenteerd en een discussie kan worden gevoerd over de interpretatie van deze resultaten.
Ben je rapporterend psychiater en geinteresseerd om deel te nemen aan dit onderzoek? Neem dan contact op met Michiel van der Wolf. Hij is bereikbaar per mail: [email protected]
