De antidepressiva liggen onder vuur. Mede aangewakkerd door het boek “Dodelijke psychiatrie en stelselmatige ontkenning” van Peter Gøtsche is de aandacht in het publieke debat gevestigd geraakt op het grote aantallen mensen die antidepressiva gebruiken. Naar schatting gebruikten in het afgelopen jaar meer dan een miljoen Nederlanders ten minste een keer een antidepressivum (Remie, 2017). Daarnaast wordt antidepressivagebruik ondertussen met enige regelmaat onderzocht bij moordzaken, de zogenaamde Prozac killings (Thijssen and Effting, 2017).
De bezorgdheid over antidepressiva wordt recentelijk verder aangewakkerd door een mogelijk verhoogd risico op het ontwikkelen van dementiële klachten bij patiënten die eerder antidepressiva gebruikten. Eerder waren er enkele studies die beweerden dat antidepressiva het cognitief functioneren zouden beschermen, terwijl anderen wezen op een verhoogd risico. Een recente systematische review en meta-analyse komt tot de conclusie dat bij patiënten met dementie of cognitieve beperkingen het vaker zo was dat zij antidepressiva gebruikt hadden voor hun 65e levensjaar (Moraros et al., 2017). Hierbij moet als kanttekening worden gemaakt dat het in deze analyse om slechts vijf studies gaat, die klinisch en statistisch verschillend zijn uitgevoerd en waarbij sommige studies deze associatie niet als hoofddoel onderzochten.
Daarnaast verscheen enkele weken ook een nieuwe studie gebaseerd op gegevens van de Taiwanese zorgverzekeraarsdatabase (Then et al., 2017). In deze studie werden 5819 personen onderzocht die tussen 2003 en 2008 antidepressiva voorgeschreven hadden gekregen en 23276 personen, gelijk in leeftijd en geslacht, bij wie dat niet het geval was geweest. In de daaropvolgende periode tot 2011 bleek dat er een verband was tussen het eerdere gebruik van antidepressiva en een verhoogd risico op het ontwikkelen van dementie. De analyse toonde aan dat dit verband los staat van demografische kenmerken, het doorgemaakt hebben van een depressie, beroerte, angststoornis, slaapproblemen, diabetes, verstoorde vetzuurconcentraties in het bloed en het totale aantal andere aandoeningen. Er werd geen rekening gehouden met roken, de body-mass index en het gebruik van benzodiazepines, wat het verband mogelijk kan beïnvloeden. De kracht van het verband bleek te verschillen per klasse van antidepressiva, waarbij de hoogste hazard ratio gevonden werd bij mirtazapine en de laagste bij tricyclische antidepressiva. Ook de veel voorgeschreven SSRI’s zaten aan de gunstige kant.
Hoewel er dus toenemend wetenschappelijk bewijs is voor een verband tussen antidepressivagebruik en dementie, weten we niet hoe dit verband in elkaar zit. Is er een oorzakelijk verband en hoe werkt dat dan? Of zijn er onderliggende gezamenlijke factoren die aanleiding geven tot of samengaan met antidepressivagebruik én ook cognitieve problemen veroorzaken op de langere termijn? Daarbij is het tevens van belang te beseffen dat depressieve symptomen vaak één van de eerste tekenen zijn van een dementieel proces (Zahodne et al., 2014). In ieder geval laten zowel de meta-analyse als de nieuwe Taiwanese studie zien dat het belangrijk is om dit verband nader op te helderen.
Tenslotte onderstrepen deze nieuwe gegevens nogmaals het belang van een goede afweging voorafgaand aan het starten van een antidepressivum. Daarbij moet aangetekend worden dat onbehandelde depressies ook aanzienlijke risico’s veroorzaken, zoals suïcide, en dat antidepressiva bewezen effectief zijn bij een depressieve stoornis. De “Factsheet gebruik antidepressiva tegen depressie” van het Nederlands Kenniscentrum Angst en Depressie (NedKAD) biedt een uitgebreid overzicht voor het gebruik van antidepressiva in de klinische praktijk (Ruhe et al., 2017).
Referenties
Moraros J, Nwankwo C, Patten SB, Mousseau DD. The association of antidepressant drug usage with cognitive impairment or dementia, including Alzheimer disease: A systematic review and meta-analysis. [Internet]. Depress. Anxiety 2017; 34: 217–226
Remie M. NRC checkt: ‘Ruim een miljoen Nederlanders slikken antidepressiva’ [Internet]. NRC Handelsbl. 2017
Ruhe HG, Spijker J, Vinkers CH. Factsheet gebruik antidepressiva tegen depressie [Internet]. 2017.
Then C, Chi N, Chung K, Kuo L, Liu K, Hu C-J, et al. Risk analysis of use of different classes of antidepressants on subsequent dementia: A nationwide cohort study in Taiwan. [Internet]. PLoS One 2017; 12: e0175187.
Thijssen W, Effting M. Hoogleraren: ‘Fries moordproces moet over vanwege rol antidepressiva’ [Internet]. Volkskrant 2017
Zahodne LB, Stern Y, Manly JJ. Depressive symptoms precede memory decline, but not vice versa, in non-demented older adults. [Internet]. J. Am. Geriatr. Soc. 2014; 62: 130–4.
