CBD-olie is booming: wat zegt de wetenschap?

CBD producten zijn hip

CBD (cannabidiol) is een cannabinoïde stof die wereldwijd binnen een paar jaar erg populair is geworden (1,2). In Nederland zijn CBD-producten in de meest bijzondere vormen overal te verkrijgen, bijvoorbeeld in olie, thee, bonbons, shampoo of tandpasta(3,4). Online, in de smartshops en bij de drogist wordt beloofd dat CBD-producten goed werken tegen veel verschillende klachten zoals pijn, slapeloosheid, angst en depressie. Maar is hier eigenlijk wel evidentie voor?  (2,5,6)

CBD komt uit de cannabisplant (of hennep), die meer dan honderd verschillende cannabinoïden bevat (2). De meest voorkomende en onderzochte cannabinoïden zijn THC (tetrahydrocannabinol) en CBD. Er zijn echter ook andere cannabinoïden die steeds meer aandacht krijgen zoals cannabigerol (CBG) (7,8). THC is een psychoactieve stof die niet alleen een gevoel van ontspanning en euforie kan veroorzaken maar ook angst, somberheid en psychotische symptomen (2). THC kan (al dan niet samen met andere omgevingsfactoren) bijdragen aan het ontstaan van een psychose of een cannabisverslaving (5,9). In tegenstelling tot THC blijkt CBD geen intoxicatie of verslaving te veroorzaken (2).

In de klinische praktijk worden wij ook steeds vaker geconfronteerd met patiënten die CBD-producten gebruiken. Een aantal vragen schieten ons dan meteen te binnen: Bevatten deze producten ook andere cannabinoïden, zoals THC? Bestaan er formele indicaties voor CBD? Is het gebruik van CBD-producten veilig voor patiënten met een psychose? 

Cannabisassortiment

Vanuit de cannabisplant kunnen verschillende producten worden gemaakt (Tabel 1). Deze producten bevatten wisselende THC/CBD ratio’s en kunnen op verschillende manieren gebruikt worden, met recreatieve of medicinale doeleinden. De verschillende producten hebben soms vergelijkbare of identieke namen waardoor heel snel een miscommunicatie en verwarring kan ontstaan en hierdoor onduidelijk is op welke producten een goede controle van de samenstelling is (1) (Tabel 1). 

Tabel 1. Cannabisproducten (1,3,11,14). Gem = gemiddeld.

CBD-producten worden steeds populairder en zijn in veel verschillende vormen verkrijgbaar via het internet of de drogist (3). Alleen CBD-producten met minder dan 0,2% THC zijn in Nederland legaal te verkopen als voedingssupplement, zoals CBD-olie, zalf, tabletten en tandpasta (11,15). Er is echter geen controle op de kwaliteit en samenstelling van deze producten waardoor de samenstelling zoals aangegeven op de verpakking niet altijd klopt (1). Hierdoor kan het zijn dat er wel enige THC te vinden is in de CBD-producten terwijl dit niet aanwezig hoort te zijn. Toch kan het ook anders. Zo is er wel controle, en daarmee dus een bepaalde kwaliteitsgarantie, op de samenstelling van CBD-preparaten bestemd voor onderzoek, van medicinale cannabis die door het Bureau Medicinale Cannabis (BMC) wordt geleverd (16), en in de nabije toekomst ook van wiet en hasj die in coffeeshops wordt aangeboden in het kader van het ‘wietexperiment’ (Tabel 1).

Medicinale cannabis kan voor verschillende medische problemen worden toegepast en kan alleen verkregen worden met een recept van een arts (12,13). Medicinale cannabis is te verkrijgen als flos, de gedroogde vorm, en als olie. Er is de afgelopen jaren een toename geweest van het aantal verstrekkingen van medicinale cannabis, wat voornamelijk veroorzaakt wordt door de toename van de verstrekking in olievorm (beschikbaar sinds 2016) en steeds minder door de gedroogde variant (12) (Figuur 1).

Figuur 1. Aantal verstrekkingen van medicinale cannabis in openbare apotheken(12).

Medische indicaties voor (pure) CBD en THC/CBD producten

In een recente systematic review naar het effect van cannabis producten (pure CBD of THC/CBD-preparaten) bij psychiatrische aandoeningen, wordt geconcludeerd dat er momenteel onvoldoende bewijs is voor de behandeling van ADHD, syndroom van Gilles de la Tourette, posttraumatisch stress stoornis (PTSS), angst, depressie en psychose (6). Desondanks suggereren de auteurs dat (pure) CBD een positief effect zou kunnen hebben op het functioneren van patiënten met een psychose (6). Dit  bewijs komt echter van enkele kleinschalige studies die vooralsnog als onvoldoende worden beschouwd om harde conclusies te kunnen trekken (6,17). Hetzelfde geldt voor THC/CBD-preparaten waarbij (mogelijk) positieve effecten op het algeheel functioneren van patiënten met PTSS voorzichtig wordt benoemd (6). THC/CBD-preparaten geven mogelijk ook een reductie aan angstklachten bij patiënten die secundair aan een andere medische ziekte (bijvoorbeeld chronische pijn) een depressie doormaken of angstklachten ervaren (6). Er is dus een enorme behoefte aan studies van goede kwaliteit om de veiligheid en effectiviteit van CBD- en THC/CBD-preparaten te onderzoeken en vervolgens de huidige veelbelovende effecten te bevestigen of teniet te doen (6,17). Deze behoefte vertaalt zich in een groeiende aantal studies naar de effectiviteit van een behandeling met cannabis. Momenteel zijn er bijvoorbeeld meer dan 30 studies geregistreerd (www.clinicaltrials.gov) die de effecten van CBD onderzoeken waaronder in de behandeling van verslaving, psychose, angst en cognitieve klachten.

Er wordt ook veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van cannabis producten in de behandeling van somatische aandoeningen. Lattanzi et al. beschrijft in een systematic review een positief effect in de behandeling van het Lennox-Gastaut syndroom en het Dravet syndroom bij de additie van CBD aan de reguliere behandeling (18). Desalniettemin zijn er ook voor somatische aandoeningen nog geen indicaties geregistreerd voor de toepassing van (pure) CBD (13). Er is enig bewijs dat THC/CBD-preparaten zouden kunnen helpen in de behandeling van chronische pijn en spasticiteit evenals in de behandeling van overgeven en misselijkheid na chemotherapie (19,20). Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) geeft aan dat momenteel medicinale cannabis toepasbaar is in de behandeling van spasticiteit in combinatie met (chronische) pijn, misselijkheid en braken, palliatieve behandeling van kanker, aids en therapieresistente glaucoom (16). Ondanks mogelijk positieve resultaten wordt het voorschrijven van cannabinoïden in Nederland vooralsnog ontraden vanwege onvoldoende bewijs voor effectiviteit en wel degelijk een mogelijkheid tot bijwerkingen en interacties (16,21). 

Massaal placebo-effect met CBD-producten?

Verhalen over de wonderlijke effecten van CBD zijn overal te lezen op het internet. Het is opvallend dat de CBD doseringen, die commercieel geadviseerd worden, vaak veel lager zijn dan de doseringen gebruikt bij wetenschappelijk onderzoek. Bijvoorbeeld in het onderzoek naar de effecten van CBD in de behandeling van psychiatrische aandoeningen, waaronder angststoornissen en psychotische stoornissen, worden doseringen tussen de 300 en 1500 mg CBD per dag gebruikt (5,17,22). Ten aanzien van onderzoeken naar behandeling van chronische pijn, glaucoom, spasticiteit en misselijkheid/overgeven worden doseringen gebruikt tussen de 20 en 40mg CBD wat tevens vaak in een combinatiepreparaat met THC wordt toegepast(19). Over slaapstoornissen en andere indicaties waarvoor CBD verkocht wordt, zoals migraine, eczeem en darmklachten zijn er geen werkzame doseringen bekend (23). 

In de commerciële CBD-oliën zitten dus lage doseringen CBD die niet in de buurt komen bij de doseringen die in wetenschappelijke onderzoeken worden toegepast. Daarnaast is de biologische beschikbaarheid van orale CBD zeer laag (5%). Dit in tegensteling tot inhalatie van cannabisproducten waarbij de biologische beschikbaarheid aanzienlijk hoger is (10-35%) (22,24). Dit zorgt ervoor dat er een lage CBD plasma concentratie ontstaat die de kans op het behalen van een therapeutische drempelwaarde verkleint.

Zijn verkrijgbare CBD producten veilig?

Uit onderzoek blijkt dat de daadwerkelijke concentraties van THC en CBD in CBD-oliën vaak niet overeenkomen met wat aangegeven wordt op het etiket (1). In de CBD-oliën zit het ene moment geen THC (zoals het moet) en het andere moment zit er toch wel THC terwijl de fabrikant aangeeft dat de genoemde stof niet of nauwelijks aanwezig is (1). De etiketten zijn dus soms misleidend waardoor CBD-olie onverwachte symptomen en zelfs een (THC) vergiftiging kan veroorzaken. Sinds 2015 zijn er meldingen binnengekomen van vergiftiging met CBD-olie met daarbij hallucinaties, paniek, angst, hartkloppingen en een versnelde hartslag (25,26). Mogelijk zijn deze klachten te wijten aan het onterecht bevatten van hoge THC concentraties in CBD-olie. Het Cannabinoïden Adviesbureau Nederland (CAN) heeft sinds kort een industriestandaard ontwikkeld om transparantie voor de consument te waarborgen over de kwaliteit van de CBD-olie op de Nederlandse markt (27). Indien leden van het CAN een product ontwikkelen dat aan de standaard voldoet kunnen zij een keurmerk aanvragen. 

Populariteit van CBD-producten in de psychiatrie

Parallel aan de populariteit bij de algemene bevolking, is een toename in gebruik van CBD producten merkbaar in de klinische praktijk. Toch ontbreken officiële cijfers over het gebruik door patiënten in behandeling bij psychiatrische instellingen vooralsnog. Populaire CBD-producten zoals oliën kunnen risico’s vormen met name voor patiënten met een gevoeligheid voor THC. Een voorbeeld hiervan zijn patiënten die een psychose doormaken, hebben doorgemaakt of een genetische aanleg voor een psychose hebben. Uitvragen van het gebruik van (onbetrouwbare) CBD-producten in de spreekkamer is dus van groot belang. Patiënten moeten voorzichtig omgaan met CBD-olie en gewaarschuwd worden dat sommige producten ook THC kunnen bevatten vanwege het gebrek aan controles. Daarnaast is het wetenschappelijk bewijs over de effectiviteit van CBD in de behandeling van psychiatrische aandoeningen nog niet toereikend genoeg om CBD toe te passen in een behandeling en over de lange termijn risico’s is nog niks bekend. Hopelijk gaat goede kwaliteit onderzoek de komende jaren de mogelijk positieve effecten, indicaties en juiste doseringen van deze producten verhelderen.    

Conclusie

CBD-producten zijn populair geworden en gemakkelijk online en in winkels te verkrijgen in alle denkbare vormen. Ondanks dat er nog weinig duidelijkheid is over de exacte cijfers wordt er wel degelijk een trend gezien in het gebruik van deze producten, zoals CBD-olie, ook bij patiënten binnen de psychiatrie. CBD-producten zouden alleen CBD moeten bevatten, maar het gebrek aan controle leidt tot samenstellingen die niet altijd overeenkomen met wat op het etiket staat aangegeven (1). Dit kan risico’s met zich meebrengen en onveilige situaties creëren, voornamelijk voor patiënten die gevoelig zijn voor de effecten van THC, zoals patiënten met een psychose. THC heeft een psychoactieve werking, terwijl CBD juist anxiolytische en antipsychotische eigenschappen lijkt te hebben (2,17). Desalniettemin zijn de resultaten van onderzoek naar (pure) CBD als behandeling voor psychiatrische aandoeningen zoals psychose tot nu toe veelbelovend, al ontbreken harde bewijzen voor effectiviteit nog (6,17). De markt van cannabisproducten loopt echter vele stappen voor, met als gevolg dat er veel beloftes worden gedaan ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs, de (relatief) lage doseringen en slechte biologische beschikbaarheid van deze producten. Cannabisproducten bieden hoopvolle nieuwe kansen voor behandeling van verschillende aandoeningen, maar eerst is goede-kwaliteit onderzoek naar de farmacokinetiek, positieve effecten en veiligheid hard nodig. Daarnaast moet er ook meer aandacht komen in de spreekkamer voor het gebruik van CBD-producten en moet er gewaarschuwd worden voor eventuele onverwachte effecten bij de niet-gewenste aanwezigheid van THC.

Auteurs: Amber Postma, Matthijs Bossong en Albert Batalla 

Bronnen

1. Hazekamp A. The Trouble with CBD Oil. Med Cannabis Cannabinoids. 2018;1(1):65–72. 
2. Niesink L, van Laar M, Trimbos instituut. Farmacologie en toxicologie van cannabis, THC en CBD. In: THC, CBD en gezondheidseffecten van wiet en hasj: Update 2016. 2016. p. 27–48. 
3. van Laar MW, Gestel van B, Cruts AAN, Pol van der PM, Ketelaars, A P M Beenakkers EMT, Meijer RF, et al. 3. Cannabis. In: Nationale Drug Monitor: Jaarbericht 2018. 2018. p. 92–132. 
4. Rigter S, van Laar M, Bossong M, Instituut T. Samenvatting. In: Aanbod en gebruik van cannabisproducten in de coffeeshop. 2016. p. 7–10. 
5. National Academies of Sciences, Engineering  and MH and MDB on PH and PHPC on the HE of MAER and RA. The Health Effects of Cannabis and Cannabinoids: The Current State of Evidence and Recommendations for Research. Journal of Medical Regulation. 2017. 
6. Black N, Stockings E, Campbell G, Tran LT, Zagic D, Hall WD, et al. Cannabinoids for the treatment of mental disorders and symptoms of mental disorders: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Psychiatry. 2019;6(12):995–1010. 
7. Gugliandolo A, Pollastro F, Grassi G, Bramanti P, Mazzon E. In vitro model of neuroinflammation: Efficacy of cannabigerol, a non-psychoactive cannabinoid. Int J Mol Sci. 2018;19(7). 
8. Havelka J. What is CBG and what are the benefits of this cannabinoid? [Internet]. Leafly. Available from: https://www.leafly.com/news/cannabis- 101/what-is-cbg-cannabinoid
9. Franken I, van den Brink W, Schellekens A. Epidemiologie van middelengebruik en stoornissen in het gebruik. In: Handboek Verslaving. second. 2019. p. 25–40. 
10. Niesink RJM, Rigter S, Koeter MW, Brunt TM. Potency trends of 9–THC, cannabidiol and cannabinol in cannabis in the Netherlands: 2005–2015. Addiction. 2015;110(12):1941–50. 
11. Rigter S, van Laar M, Bossong M. Aanbod en gebruik van cannabisproducten in de coffeeshop. Trimbos Instituut, Netherlands Institute of Mental Health and Addicition; 2019. 1–61 p. 
12. Stichting Farmaceutische Kerngetallen. Apotheken verstrekken 7% minder medicinale cannabis. Pharm Weekbl. 2019;154(1/2). 
13. Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik en het, (BMC) BMC. Medicinale Cannabis Informatiebrochure voor artsen en apothekers [Internet]. 2017.
14. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Bureau voor Medicinale Cannabis > Medicinale Cannabis > Producten [Internet]. Available from: https://www.cannabisbureau.nl/patienteninformatie/producten
15. Vos B. De wetgeving omtrent CBD [Internet]. cbdolie.nl. 2019 [cited 2020 Jan 17]. Available from: https://www.cbdolie.nl/de-wetgeving-omtrent-cbd/
16. BMC. Bureau voor Medicinale Cannabis > Kwaliteit [Internet]. Ministerie van Volkgezondheid, Welzijn en Sport. Available from: https://www.cannabisbureau.nl/kwaliteit
17. Batalla A, Janssen H, Gangadin SS, Bossong MG. The Potential of Cannabidiol as a Treatment for Psychosis and Addiction: Who Benefits Most? A Systematic Review. J Clin Med. 2019;8(1058):1–14. 
18. Lattanzi S, Brigo F, Trinka E, Zaccara G, Cagnetti C, Del Giovane C, et al. Efficacy and Safety of Cannabidiol in Epilepsy: A Systematic Review and Meta-Analysis. Drugs. 2018;78(17):1791–804. 
19. Whiting PF, Wolff RF, Deshpande S, Di Nisio M, Duffy S, Hernandez A V., et al. Cannabinoids for medical use: A systematic review and meta-analysis. JAMA – J Am Med Assoc. 2015;313(24):2456–73. 
20. Allan GM, Finley CR, Ton J, Perry D, Ramji J, Crawford K, et al. Systematic review of systematic reviews for medical cannabinoids: Pain, nausea and vomiting, spasticity, and harms. Can Fam Physician. 2018;64(2):78–94. 
21. Nederlandse Genootschap Huisartsen. NHG-Standpunt Cannabis [Internet]. 2018
22. Bonaccorso S, Ricciardi A, Zangani C, Chiappini S, Schifano F. Cannabidiol (CBD) use in psychiatric disorders: A systematic review. Neurotoxicology. 2019;74:282–98.
23. InfoNu.nl. CBD-olie: wat is het en waar gebruik je het voor? [Internet]. [cited 2020 Feb 9].
24. Lucas CJ, Galettis P, Schneider J. The pharmacokinetics and the pharmacodynamics of cannabinoids. Br J Clin Pharmacol. 2018;84:2477–82. 
25. Kleijne I. Stijgend aantal vergiftigingen door olie van cannabis. Medisch Contact. 2017. 
26. Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum. Acute vergiftigingen bij mens en dier. NVIC Jaaroverzicht 2017 [Internet]. 2017)
27. Nederland Adviesbureau Cannabinoïden. CBD-olie [Internet]. 2019.