Waarom dit onderzoek?
Hoewel persoonlijke ontwrichtende levenservaringen vaak een motivatie vormen om in de GGZ te gaan werken, is hier onder psychiaters opvallend weinig openheid over. Factoren die hierbij mogelijk een rol spelen zijn de selectieprocedures in de opleiding, de prestatiecultuur en een klinische praktijk die weinig ruimte biedt om het over eigen ervaringen te hebben. Psychiaters ontwikkelen zo een diepgeworteld gevoel van de professionele identiteit waarbij het persoonlijke referentiekader naar de achtergrond verdwijnt. Protocollaire behandelingen zijn de norm en de therapeutische relatie wordt ondergeschikt gemaakt aan specifieke interventies.
Als eigen ervaringen al benoemd worden, is dat met het doel om ze niet te laten interfereren met toekomstige behandelcontacten met patiënten. Vanuit de psychoanalytische hoek bestaan nog steeds grote reserves tegenover zelfonthulling, omdat het gezien wordt als schadelijk voor de patiënt. Dit, terwijl meerdere internationale beroepsorganisaties zoals Royal Australian & New Zealand college of Psychiatrists en de British Psychological Society stellen dat “eigen ervaringen een essentiële bijdrage kunnen leveren aan stigmavermindering” (British Psychological Society, 2020; Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists, 2016). Over de inzet van ervaringskennis onder psychiaters, worden de volgende voordelen verwacht: van een sterke therapeutische alliantie tot het verminderen van gevoelens van schaamte en stigma (Hankir e.a., 2017; Martin e.a., 2020).
Onderzoeksvraag
Deze studie richt zich op de perspectieven van een Nederlandse groep psychiaters met eigen doorleefde ervaringen: wat zijn hun overwegingen ten aanzien van het benutten van persoonlijke ervaringen in de klinische praktijk en welke factoren werken hierbij bevorderend of belemmerend?
Hoe werd dit onderzocht?
Als onderdeel van een kwalitatieve participatieve onderzoeksaanpak zijn gedurende ruim 2 jaar intervisie-sessies, enkele aanvullende interviews en een focusgroep georganiseerd. Psychiaters die zelf met psychische klachten of psychische problemen in de privésfeer te maken hebben of hadden, kwamen in aanmerking voor de studie. De resultaten werden geanalyseerd middels de thematische analyse van Braun & Clarke (2006) om patronen te herkennen.
Belangrijkste resultaten
Acht psychiaters deden mee met de intervisiesessies, vijf vrouwen en drie mannen, met een leeftijd tussen de 37 en 65 jaar. Zij werkten in verschillende instellingen voor geestelijke gezondheidszorg, zowel intramuraal als poliklinisch. De intervisiesessies en de interviews vonden plaats tussen maart 2020 en juni 2022.
De psychiaters deelden over het omgaan met depressie, eetstoornis, het hebben van een ouder met psychiatrische problematiek, een onveilige gehechtheid en (relationeel) trauma, in relatie tot hun professie en hun huidige werksetting.
Er werden 11 bevorderende en 9 belemmerende factoren geïdentificeerd ten aanzien van het werken met ervaringskennis gerelateerd aan de klinische praktijk. Deze factoren zijn ingedeeld in overwegingen vanuit persoonlijke, professionele en klinische relevantie. Naast de hoge werkdruk en verantwoordelijkheid als regiebehandelaar, is een belemmerende factor het gebrek aan ervaring met en erkenning van ervaringskennis binnen de beroepsgroep, inclusief bijvoorbeeld misvattingen over de mogelijke schadelijke uitwerking richting cliënten. Bevorderende factoren waren onder andere de mogelijkheid om ervaringskennis te delen met collega’s die ook ervaringskennis hadden. Zij werden zich bewust hoe persoonlijke en professionele ervaringen vermengd kunnen raken, wat hielp om zicht te houden op tegenoverdracht, en hier in positieve zin gebruik van te kunnen maken. Naast het patiëntniveau, bleek het ook behulpzaam op teamniveau, omdat het openheid en de-stigmatisering binnen een team bevorderde.
Wat betekent dit voor de praktijk?
Sommige psychiaters waarderen de integratie van ervaringskennis in het professionele domein, ook al is dit nog sterk in ontwikkeling. De setting van intervisie in dit onderzoek werd ervaren als een veilige ruimte om persoonlijke ervaringen met kwetsbaarheid te delen en te verkennen hoe zij dit in een werkcontext willen benutten ten gunste van patiënten.
Zelf-onthullingen zorgen weliswaar voor grenssituaties, maar kunnen ook voordelig werken. Tegenwoordig zijn er ook stromingen binnen de psychotherapie, waaronder de existentiële humanistische stroming, waarin ruimte ontstaat voor therapeutische zelfonthullingen. In deze stromingen is er een groeiende waardering van ervaringskennis als aanvullende bron naast inzichten uit wetenschap en praktijk. Deze bron kan helpen om zich beter in te leven, collega’s te informeren of te ondersteunen, om patiënten hoop te geven en om stigma het hoofd te bieden.
Besproken artikel
Karbouniaris, S., Boomsma-van Holten, M., Oostindiër, A., Raats, P., Prins-Aardema, C. C., Weerman, A., Wilken, J.P. & Abma, T. A. (2023). Explorations on the use of lived experiences by psychiatrists: facilitators and barriers. Mental Health and Social Inclusion, 27(1), 66-80. doi:10.1108/MHSI-07-2022-0049
Referenties
Brenner, A.M., Balon, R., Guerrero, A.P.S., Beresin E.V., Coverdale, J.H., Louie, A.K. and Roberts, L.W. (2018), “Training as a psychiatrist when having a psychiatric illness”, Academic Psychiatry, Vol. 42 No. 5, pp. 592-597, doi: 10.1007/s40596-018-0963-x.
British Psychological Society (2020) “Statement on clinical psychologists with lived experience of mental health difficulties”, available at: https://cms.bps.org.uk/
Hankir, A., Carrick, F. and Zaman, R. (2017), “‘The wounded healer’: an anti-stigma program targeted at healthcare professionals and students”, European Psychiatry, Vol. 41 No. S1, pp. S735-S735, doi: 10.1016/j.eurpsy.2017.01.1348.
Martin, A., et al. (2020), “Shared living experiences by physicians have a positive impact on mental health attitudes and stigma among medical students: a mixed-methods study”, Journal of Medical Education and Curricular Development, Vol. 7, p. 238212052096807, doi: 10.1177/2382120520968072.
Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists (2016), “The contribution to practice made by psychiatrists who have a personal experience of mental illness”, available at: www.ranzcp.org/newspolicy/policy-and-advocacy/position-statements/psychiatrists-with-lived-experience-mental-illness
Shapiro, J. (2011), “Perspective: does medical education promote professional alexithymia? A call for attending to the emotions of patients and self in medical training”, Academic Medicine, Vol. 86 No. 3, pp. 326-332, doi: 10.1097/ACM.0b013e3182088833.
