Waarom dit onderzoek
Medicijnkeuze bij een depressie of psychose is een uitdagend proces. Het is een precaire balans tussen effect en bijwerkingen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de cijfers over gebruik van antipsychotica: driekwart ervaart bijwerkingen en driekwart switcht na verloop van tijd. Door de vele bijwerkingen en het grote assortiment aan antidepressiva en antipsychotica zou bespreking van alle opties zeer tijdrovend zijn. De auteurs van het besproken artikel, Pillinger en collega’s uit Londen, rekenden uit dat 20 antidepressiva met relatief risico op 10 verschillende bijwerkingen komt met 1.900 vergelijkingen. Als je 10 seconde per vergelijking gebruikt zou een informerend gesprek 5 uur duren. Een keuzetool op basis van bestaande data over effectiviteit en bijwerkingen zou dit gesprek kunnen vergemakkelijken waardoor je met een consult in plaats van een halve dag mensen goed kunt informeren.
Doel van het onderzoek
Het creëren van overzichtelijke databases over effectiviteit en bijwerkingen van antidepressiva en antipsychotica. Op basis hiervan, ontwikkeling van een digitale tool om door deze data te navigeren.
Hoe werd dit onderzocht
Alle bijwerkingen van antipsychotica en antidepressiva zijn verzameld met behulp van een overzicht van overzichtsstudies, ook wel umbrella review genoemd. Hierin zaten Engels geschreven meta-analyses over monotherapie met antipsychotica bij schizofrenie of antidepressiva bij ernstige depressies in vergelijking met een ander medicament. Daarnaast zijn nationale en internationale richtlijnen geraadpleegd. Uit de meta-analyses werden effect sizes geëxtraheerd van de studies met de grootste aantallen medicamenten. Als er data ontbrak vond er imputatie plaats op basis van ordinale rankings uit richtlijnen. Vervolgens werd er een tool gebouwd, de PSYMATIK Treatment Optimizer. Met behulp van deze tool kunnen gebruikers een gewicht geven aan die bijwerkingen die zij van belang achten. Vervolgens is met een multicriteria beslisboom een berekening gemaakt van bijwerkingen en het gewicht hiervan en dit gepresenteerd in een heat map, een visualisatie van data door verschillende kleurtonen.
Belangrijkste resultaten
Uit 3.724 artikelen werden 14 manuscripten geselecteerd die in totaal 68 meta-analyses van individuele bijwerkingen beschreven. Daarnaast werden 19 richtlijnen bekeken en uit 7 hiervan werd ordinale data gebruikt. De data over antipsychotica zijn gebaseerd op 11 meta-analyses met 65.594 patiënten en 4 richtlijnen. Voor antidepressiva werden 3 richtlijnen gebruikt. Er was slechts een meta-analyse beschikbaar over onderhoudsgebruik van antidepressiva, zonder bruikbare meta-analytische data over bijwerkingen waardoor imputatie niet mogelijk was. De tool is gebouwd voor 32 antipsychotica in relatie tot 14 bijwerkingen (5.142 vergelijkingen) en 37 antidepressiva in relatie tot 9 bijwerkingen (5.851 vergelijkingen). De tool ordent de voorkeur op basis van bijwerkingen en belang hiervan per individu en presenteert de effectiviteit ernaast.
Wat betekent dit voor de praktijk?
Deze Engelstalige tool kan gebruikers en voorschrijvers van antidepressiva en antipsychotica helpen om in gesprek te gaan over de keuze voor een middel, rekening houdend met effect en bijwerkingen. Het levert een mooie basis om het gesprek aan te gaan. Tegelijkertijd blijft het glazen-bol-werk, gezien het om een relatief risico gaat en je dus niet weet of een bijwerking jou daadwerkelijk treft. Er volgt hopelijk nog onderzoek naar de toepasbaarheid en of het tot minder switchen of een betere therapietrouw leidt. De tool doet denken aan de Nederlandse Persoonlijke Antipsychotica Keuzewijzer. De PAKwijzer verschilt van PSYMATIK op een aantal aspecten: Nederlandse taal, inclusie van meer karakteristieken zoals roken en gender, scoren van belang van effectiviteit in het algemeen en voor subdomeinen zoals stemming, scoren van belang van alle mogelijke bijwerkingen en visualisatie met een staafdiagram. Kort gezegd lijkt de PAKwijzer makkelijker te interpreteren, maar onderbouwd met minder en oudere data dan PSYMATIK. De pakwijzer is ook door patiënten zelf in te vullen, waar PSYMATIK meer voor voorschrijvers lijkt bedoeld.
Voor allebei de tools geldt dat de cijfers uit medicatie trials geen goede afspiegeling zijn van de ‘echte patiënt’. Er is een sterke ondervertegenwoordiging van bijvoorbeeld diversiteit in afkomst, vrouwen en de ziekste patiënten. Al met al zijn deze tools een welkome hulpbron voor een geïnformeerd gesprek met als overkoepelend adagium: medicijnkeuze is maatwerk.
PSYMATIK Tool, gebruikers dienen een account aan te maken: PSYMATIK: Evidence based medicine made easy
Besproken artikel:
Pillinger, Toby, et al. “Antidepressant and antipsychotic side-effects and personalised prescribing: a systematic review and digital tool development.” The Lancet Psychiatry (2023).
