Wereldwijd wordt groot alarm geslagen in verband met een vape pandemie onder jongeren. Dat vapen ongezond is, is overduidelijk. In april van dit jaar kwam nog groots in het nieuws dat uit onderzoek blijkt dat in de urine van jonge vapers zware metalen zoals lood, uranium en cadmium terug te vinden zijn. Vapes, oftewel e-sigaretten, zijn verder schadelijk voor lichaam en brein door fijnstof en giftige stoffen in de damp met de daarin opgeloste nicotine. Hieraan worden vaak nog smaakjes toegevoegd en soms vitamines en THC. Een grote overzichtsstudie beschreef de talrijke schadelijk effecten op korte termijn: het is verslavend, giftig, kan brandwonden en trauma’s veroorzaken door exploderende batterijen, geeft verslechtering van cardiovasculaire parameters zoals hoge bloeddruk en veroorzaakt longschade. Bovendien is het vapen een gateway naar het roken van sigaretten. Van sigaretten roken is dan weer bekend dat roken gepaard gaat met meer psychische klachten en slechtere uitkomsten zoals langer aanhoudende, ernstigere psychische klachten en het vaker terugkomen van psychische klachten. Of dit ook voor vapen geldt, was lange tijd onduidelijk. Tijd om de balans op te maken: wat is de relatie tussen vapen en mentale klachten onder jongeren?
In 2021 en 2023 zijn twee overzichtsstudies over dit onderwerp gepubliceerd. Het artikel van Khan et al uit 2023 is een review van reviews (een zogeheten ‘umbrella review’) waarin totaal zes overzichtsstudies zitten van in totaal 85 individuele onderzoeken met 846.510 adolescenten van 21 jaar of jonger. Geen enkele studie kwam uit Nederland en meer dan de helft uit de Verenigde Staten van Amerika. De onderzoekdesigns in de zes overzichtsstudies varieerden tussen algemene populatie studies, cohorten, case series en case reports. In grote lijnen is de bevinding dat meerdere overzichtsstudies een relatie tussen vapen en mentale klachten constateren, waaronder depressie, angst, impulsiviteit en suïcidaliteit. De meest recente review die specifiek naar alle mentale klachten kijkt is het artikel van Becker et al uit 2021. Dit is een systematic review waar uiteindelijk 40 artikelen worden beschreven. Er zitten twee soorten onderzoekdesigns tussen, namelijk studies die op een moment vapegedrag en psychische meten klachten bij adolescenten en jongvolwassenen (oftewel cross-sectioneel) als ook onderzoeken waarin jongeren langere tijd gevolgd worden. De laatste zijn echter meestal relatief kort van duur met een maximum van 2.5 jaar, wat voor het ontstaan van psychische stoornissen kort is. Ondanks die korte follow-up tijd, was vapen geassocieerd met alle soorten van psychische klachten en stoornissen variërend van depressie, suïcidaliteit, eetstoornissen, adhd, gedragsproblemen, impulsiviteit, sensatie zoeken en ervaren stress. De verbanden waren klein, zo kwam in een Koreaanse studie bijvoorbeeld depressie 2 keer zo vaak voor bij vapers. Voor angstklachten werd weinig tot geen bewijs gevonden. Er werd geen onderzoek naar psychose gevonden.
De longitudinale studies lieten soms een verband van vapen naar bijvoorbeeld depressieve klachten zien en soms was er een verband twee kanten op, zowel van vapen naar depressieve klachten als vice versa. Een beperking van alle onderzoeken is dat de jongeren zelf rapporteren over hun vape gedrag en dit zorgt waarschijnlijk voor onderrapportage. Bovendien is de invloed van de mate van gebruik niet consistent gemeten en hier komen wisselende resultaten uit, die lastig te interpreteren zijn.
Al met al is het klip en klaar dat jongeren die vapen vaker mentale klachten hebben of krijgen dan jongeren die niet vapen. Of vapen de oorzaak is van de escalatie van psychische klachten kan nog niet met zekerheid gezegd worden. Deze vraag moet in de toekomst beantwoord worden door complementaire studie opzetten te gebruiken die zowel vapegedrag als psychische klachten nauwkeuriger en langer meten. Als de resultaten van toekomstig onderzoek allemaal dezelfde kant op wijzen, is het zeer waarschijnlijk dat vapen een negatieve impact op de mentale gezondheid van jongeren heeft.
Verder lezen over vapen en jongeren?
Deze maand kwam het boek van Rikkers en Heddema uit getiteld ‘stoppen met vapen’. Dit is een mooie gids voor ouders van jongeren die vapen en helpt in het bespreken en omgaan met vapegedrag bij jongeren met en zonder mentale klachten. Een andere overzichtsstudie toonde aan dat kennis over de schadelijke effecten van vapen, een van de voorspellers is voor succesvol stoppen.
