De aandacht voor leefstijl in de geneeskunde en de maatschappij zal jullie niet ontgaan zijn. Al langer is bekend wat voor belangrijke rol leefstijl speelt in het ontstaan en het onderhouden van ziekten. Ook de covidpandemie is exemplarisch: mensen met een ongezonde leefstijl en leefstijlgerelateerde ziekten hebben een grotere kans op een ernstig beloop.
Ook in de psychiatrie kunnen we niet om leefstijl heen. Mensen met een ernstige psychiatrische aandoening overlijden gemiddeld zo’n 15-25 jaar eerder dan mensen in de algemene bevolking. Dit grote gezondheidsverschil wordt met name verklaard doordat mensen met een ernstige psychiatrische aandoening een grotere kans hebben op leefstijlgerelateerde ziekten als diabetes en cardiovasculaire aandoeningen. Dit wordt veroorzaakt doordat zij vaker een ongezonde leefstijl hebben. Zij roken vaker, eten ongezonder en hebben vaak een zittende leefstijl. Daarnaast ervaren zij bijwerkingen van psychofarmaca die invloed kan hebben op hun leefstijl en die het risico op cardiometabole ziekten vergroot. Dit is een van de redenen dat leefstijlgeneeskunde ook een intrede heeft gedaan in de psychiatrie. Maar een belangrijkere reden is dat een gezonde leefstijl ook een positief effect kan hebben op het herstel van mensen met een psychische kwetsbaarheid. En dat kunnen we wel gebruiken, want het herstel van mensen met een psychische kwetsbaarheid is vaak onvolledig, ondanks behandeling met bijvoorbeeld medicatie of psychotherapie. Ook met behandeling ervaren mensen met een psychische kwetsbaarheid vaker een lagere kwaliteit van leven en houden zij problemen op sociaalmaatschappelijk vlak.
Leefstijlinterventies kunnen, naast dat deze de lichamelijke gezondheid verbeteren, ook een positief effect hebben op het herstel. Ik noem enkele voorbeelden. Er is bewijs dat bewegen symptomen vermindert van depressie, PTSS, gegeneraliseerde angststoornis en psychose. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat stoppen met roken afname van psychische klachten kan geven. Een gezond eetpatroon kan depressieve klachten verminderen en wanneer slaapproblemen behandeld worden, kunnen klachten van depressie en psychose verminderen. Beweeginterventies staan daarom ook in de richtlijn voor de behandeling van een depressie. Maar dit wist u natuurlijk al lang.
Gezien het bewijs voor leefstijlpsychiatrie omvangrijk is, heeft u natuurlijk allerlei leefstijlinterventies opgenomen in het behandelaanbod van uw instelling. Van iedere patiënt bent u op de hoogte van de leefstijlgewoonten en u verwijst hen gericht naar leefstijlinterventies om hen zo een optimale psychiatrische behandeling aan te bieden en daarnaast ook nog de lichamelijke gezondheid te verbeteren. Helaas blijkt de dagelijkse praktijk toch wat weerbarstiger. Zo slaan we de somatische screening vaak over en verwijzen we maar weinig patiënten naar leefstijlinterventies.
En tja, we geven hier onze patiënten ook nog wel eens de schuld van. Zij zijn helemaal niet gemotiveerd om hun leefstijl te veranderen. En dit is misschien geen onwil, maar dit komt door al die drempels die zij ervaren. Ze hebben te veel last van hun klachten, want probeer jezelf maar eens naar de sportschool te slepen als je depressieve of negatieve symptomen ervaart. Daarnaast hebben ze soms niet de financiële middelen en ervaren zij stigma. En wilt u dan echt ook nog dat sigaretje van ze afpakken?
Wat ik hier schets, is natuurlijk niet allemaal onwaar. Onze patiënten ervaren veel drempels om hun leefstijl te veranderen en natuurlijk wil niet iedereen meedoen aan leefstijlinterventies. Maar behandelaar, wist u dat u ook een van de drempels bent? U verwijst uw patiënten namelijk niet vaak genoeg naar leefstijlinterventies en dat is mogelijk gerelateerd aan uw eigen leefstijl.
We weten namelijk uit onderzoek dat gezondheidsprofessionals met een gezondere leefstijl hun patiënten vaker counselen op leefstijlgewoonten en hen vaker verwijzen naar leefstijlinterventies. Gezondheidsprofessionals die roken daarentegen, zijn minder vaak geneigd om hun patiënten te counselen en te verwijzen naar stoppen met roken interventies. Gezondheidsprofessionals die zelf voldoen aan de beweegnorm, counselen vaker en langer over bewegen. En er zijn aanwijzingen dat dit ook in de psychiatrie in Nederland geldt. Ik heb meegewerkt aan een onderzoek van Jeroen Deenik. Hij heeft tijdens het voorjaarscongres in 2019 een vragenlijst over leefstijl in de psychiatrie en eigen leefstijlgewoonten uitgezet bij voornamelijk psychiaters en psychiaters in opleiding. Het onderzoek concludeerde dat de psychiaters en psychiaters in opleiding vaker verwijzen naar beweeginterventies wanneer zij zelf voldoen aan de Nederlandse beweegnorm. En misschien verrast u dit niet zo, want wellicht vinden dokters die zelf niet aan beweging doen of zelf roken, dat zij hierover hun patiënten niet kunnen adviseren. Zij zouden immers ook nog wel wat kunnen verbeteren aan hun eigen leefstijl. Maar gezien de absolute noodzaak van leefstijlpsychiatrie voor zowel de lichamelijke als de psychische gezondheid van onze patiënten en het feit dat dit zelfs al in de richtlijn voor depressie staat, schokt dit mij toch. Immers, u schrijft toch ook medicatie voor die u zelf niet gebruikt?
En daarom vraag ik mij af: is de gezonde GGZ behandelaar een betere behandelaar?
Deze column werd eerder gepresenteerd tijdens Psyience Live.
