Het is maandagochtend en ik zoek samen met een van de psychologen naar een kamer voor een familiegesprek. De partner van een patiënte is aangekomen in Dodoma, na een reis van 2 dagen. We hebben hem nog niet eerder kunnen spreken, dus ik vertel uitgebreid wat er in de afgelopen weken is gebeurd sinds zijn vrouw met een beeld van een psychotische depressie werd opgenomen in het Mirembe ziekenhuis hier in Tanzania. We leggen uit welke medicatie zij nu gebruikt, waarom het belangrijk is om dit door te blijven slikken ook als zij zich beter voelt en dat er vervolgzorg is geregeld in een meer nabijgelegen ziekenhuis. Partner knikt en bedankt ons. Volgens de Tanzaniaanse omgangsvorm word ik niet tegengesproken. Als ik vraag wat de partner ervan vindt, dan vertelt hij me over de dingen die hij geregeld heeft voor het terug naar huis gaan van zijn vrouw. Zijn vrouw kan op een andere school gaan lesgeven, ze gaan ook elders wonen, want zo verklaart hij: “dan komen we niet meer de persoon tegen die mijn vrouw behekst heeft, waardoor ze zo ziek is geworden”. Op mijn beurt knik ook ik, zonder hier verder iets op te zeggen, want waar zal ik beginnen?
In 2021 heb ik een jaar in Tanzania gewoond, waarvan ik 6 maanden als AIOS heb gewerkt in het nationale psychiatrische ziekenhuis, het Mirembe, in de (politieke) hoofdstad Dodoma. De dagelijkse praktijk in het ziekenhuis werd gekleurd door contrasten. Zowel de direct zichtbare verschillen als de dieperliggende, zoals wat ik als waarheid ervaar en de realisatie hoe erg die waarheid verandert met de afstand die je aflegt, weg van de plek waar die waarheid als normaal wordt gezien en hiermee bewustwording van je eigen cultuur. Het verschil tussen alleen versus samen, tussen directheid versus alles wat er niet gezegd wordt, punctualiteit versus wachten, efficiëntie versus een zo goedkoop mogelijke oplossing vinden, klagen versus stilte, hopeloosheid versus een geloof in iets dat groter is.
Naast het ervaren en voelen van al deze verschillen, is er het stukje begrijpen. Begrijpen van alles wat er niet gezegd wordt maar wat er wel is. Het proberen te begrijpen van een andere cultuur en taal. Ervaren hoe groot de invloed van de lokale cultuur is in relatie tot hoe er over ziekte, gezondheid en herstel wordt nagedacht. Het besef dat er meerdere waarheden bestaan. De gedachte dat het ene verklaringsmodel meer bestaansrecht heeft dan het andere, is éénvan de vele uitingsvormen en consequenties van het kolonialisme. Iets wat niet alleen voelbaar maar ook zichtbaar wordt tijdens deze stage.
Het is ingewikkeld en uitdagend om cultuur sensitieve zorg te bieden, als we als zorgverlener het gedachtegoed van een bepaalde cultuur nog altijd als superieur beschouwen. Dit riep bij mij ook veel vragen op. Vragen waarop ik het antwoord niet weet. Hoe gaan we om met verschillen in kennissystemen? Hoe verhoudt Afrikaanse traditionele geneeskunde zich tot Westerse wetenschappelijke geneeskunde? Wat is wetenschappelijke kennis en wie heeft dat bepaald? Het epistemologische kader achter kennis en het scheiden van menselijke kennis en moderne wetenschap is immers een gedachtegoed dat door Westerse filosofen is beschreven. En tot slot: hoe kan een Westers medisch model overgenomen worden in een cultuur die zo ver afstaat van de plek waar het is vormgegeven en waar andere verklaringsmodellen bestaan?
Het gedachtegoed in Sub-Sahara Afrika gaat in essentie uit van het relationele model. Ziekte, gezondheid en diagnostiek worden vanuit dit relationele model belicht. Er wordt niet alleen gekeken naar lichamelijke klachten maar ook naar spirituele dimensies van ziekte. Volgens de leidende visie in Sub-Sahara Afrika kunnen somatische uitingsvormen van ziekte tekenen zijn van spirituele pathologie. Psychische klachten en psychiatrische ziekten worden ook vanuit dit model gezien.
Het begrip Ubuntu staat centraal in dit culturele gedachtegoed; ik en wij zijn verbonden. Zowel met de mensen om ons heen in het nu, als in het verleden als met de natuur om ons heen. Er wordt vaak een oplossing gezocht binnen dit model. Dit is wennen voor iemand die komt uit een samenleving waar het individu centraal staat. Soms voelde ik me zoals de giraffe hierboven; te ver weg om hun samen zijn te begrijpen.
Het bijzondere aan de stage is dat er in het Mirembe ziekenhuis wel vanuit het biopsychosociaal model wordt gewerkt. Elke dag probeer je een brug te bouwen tussen het verklaringsmodel en de context van de patiënten en je eigen biomedische achtergrond. Wat veel mooie ervaringen brengt die je niet alleen als mens maar ook als dokter en toekomst psychiater vormen.
De stage is daarnaast een bijzondere manier om kennis te maken met Tanzania en de Oost-Afrikaanse cultuur. Mocht je ook een stage overwegen in Tanzania dan kan je contact opnemen met mij, Afra van der Markt of Rolf Schwarz, de stagecoördinator.
Karibu sana.
