Het Spiegelmanifest

Jurriaan Strous
4 juli 2022

Het Spiegelmanifest, een reactie op de Kamerbrief van minister Helder over sluitingen in de GGz d.d. 9 mei 2022, door Jurriaan Strous, Joeri Tijdink, Gideon van Gelder, Sem Cohen en Welmoed Krudop.

Het schrijven van minister Helder over de Nederlandse GGZ van 9 mei 2022 stemt ons droevig (1) . In haar betoog ontvouwt ze een beklemmend beleid dat de zorg in de GGZ efficiënt, doelmatig en kostenbesparend moet gaan maken. En de voorstellen zijn niet mals. Volgens de minister moet er worden geherstructureerd (ik hoor u denken: alwéér, we zitten nog midden in een herstructurering?) en de zorgverantwoordelijkheden bij de ketenpartners komen te liggen (ik hoor u weer denken: daar lagen ze toch al?) De tekst is een reflectie van het beleid dat al jaren door dezelfde partijen gevoerd wordt en er zijn tal van voorbeelden in andere sectoren waar eenzelfde strategie wordt gekozen: er is een probleem en dat zal door de ketenpartners zelf opgelost moeten worden. Het past goed bij het neoliberale gedachtengoed dat onze tijdsgeest corrumpeert. Zo kun je bij problemen altijd naar een ander wijzen en hoef je geen verantwoording te dragen. Lees: de Rutte-methode. Wrang is het wel. Want wie is er dan nog verantwoordelijk voor beleid?

Recent is duidelijk geworden dat verschillende gespecialiseerde GGZ-afdelingen van PsyQ, Pro Persona, Arkin en Altrecht vanwege financiële problemen de deuren zullen sluiten (2). De minister constateert dat er door de sluiting van verschillende afdelingen een continuïteitsprobleem in de zorg hetgeen ze als een zorgelijke ontwikkeling beschouwt. Daarop komt ze met het voorstel tot beleid dat de GGZ deze problemen zelf mag oplossen, zonder dat daar adequate middelen of afspraken voor ter beschikking worden gesteld. De rol van de overheid komt eigenlijk in de hele brief niet voor.

En daarmee wordt de kern van het probleem over het hoofd gezien. Dát deze klinieken gesloten worden is vaak debet aan de randvoorwaarden die ontoereikend zijn.

Een greep uit de problemen die vooralsnog niet opgelost zijn: de chronische wachtlijstproblematiek – in de meeste regio’s is een wachttijd van meer dan 20 weken voor een psychiatrische behandeling gebruikelijk (3), de mislukte financiering van de jeugdzorg door de gemeentes, het beddentekort in de acute psychiatrie, de gekmakende bureaucratie, waarbij professionals voortdurend moeten verantwoorden wat zij op een werkdag precies gedaan hebben, het tekort aan gekwalificeerd personeel en het gebrek aan financiering voor de zorg van de ernstig zieke psychiatrische patiënt.

Waar de sector naarstig behoefte aan heeft is proactief steunend beleid. Het slechts afgaan op de mening van besturen van GGZ-instellingen en verzekeraars is naïef, omdat het hen vaak ontbreekt aan real-world inzicht in de problematiek. De auteurs van dit stuk staan echter wel in de frontlinie. Er worden beleidsmatige luchtkastelen gebouwd op peilers van wishful thinking. Bedachte alternatieven zoals ambulantisering van de meest complexe klinische behandelingen hebben volgens de experts terzake allerminst kans van slagen en leveren direct niet te verantwoorden risico’s op. Toch schudden instellingen en zorgverzekeraar elkaar triomfantelijk de hand want immers: het is gelukt het probleem weg te ontwerpen, weg te managen. Maar door beslissingen van mensen die in feite geen stakeholders zijn, raakt het systeem ernstig ontwricht en zullen de weggeregelde problemen als een boemerang terugkeren. Wij, behandelaars, nemen op drassige grond geen genoegen met een krakkemikkige bakfiets als de ervaring is dat soms een terreinwagen nodig is. De kracht van de tandem ministerie-NZA zit is in het werkelijk bewaken van het aanbod. Samen met de GGZ-instellingen en verzekeraars maar waar nodig ondanks deze instellingen. Lukt het instellingen niet om met de verzekeraars voldoende aanbod te realiseren zonder gehele behandelvormen te snoeien moeten NZA en ministerie hun verantwoordelijkheid nemen en in actie komen. Laat ruimte bestaan voor de conclusie dat er in bepaalde gevallen extra, geoormerkt, budget nodig is om te voorkomen dat het kind met het badwater wordt weggegooid zodat hoognodige, beproefde behandelingen kunnen blijven bestaan voor onze meest kwetsbare patiënten. Daarvoor is nodig dat de minister zich geen zand in de ogen laat strooien en met ons en onze patiënten staat voor kwaliteit van zorg.

Onze hoop is dat de NZA de minister, zoals zij vraagt, inderdaad naar eer en geweten zal informeren, de hierboven beschreven problemen helder aan de kaak zal stellen, en aan haar plicht zal voldoen de verzekeraars op hun taken te wettelijk vastgestelde taken te wijzen.

Ter afsluiting sommen wij puntsgewijs de door ons geconstateerde problemen op, waaruit onzes inziens een heldere keuze volgt:

de overheid laat onvoldoende waardering voor de beroepsgroep blijken hetgeen blijkt uit het vormgeven van
1. een financieringssysteem dat wantrouwen naar de professional ademt
2. een pervers financieel systeem met financieringsplafonds en kortingen en boetes als gevolg waarvan afdelingen gesloten moeten worden.
de overheid ontloopt verantwoordelijkheid en duwt de verantwoordelijkheid steeds terug naar de GGZ
de overheid voorziet onvoldoende in de randvoorwaarden voor een adequaat ingerichte GGZ als gevolg waarvan veel noodgedwongen sluitingen plaatsvinden

Te lang hebben is er naar de consensus gezocht. Nu wordt het tijd om een heldere keuze in het vooruitzicht te stellen.

Ofwel wordt nu eens daadwerkelijk in de goede randvoorwaarden voorzien, hetgeen neerkomt op
1. Een daadwerkelijke reductie in administratieve lasten door verzekeraars te verbieden urenregistraties als tegenprestatie voor het verzekeringsgeld te vragen.
2. Het staken van ambulantiserende interventies door mensen die niet daadwerkelijke voeling met de werkvloer hebben.
3. Het houden van de NZA aan hun plicht om zorgverzekeraars te verplichten hun taken te volbrengen. GGZ-instellingen worden namelijk gekort als ze minder dan de afgesproken zorg aanbieden, maar krijgen een boete als ze meer dan de afgesproken hoeveelheid zorg leveren (4) . Hierdoor zal na een inkorting het jaar erop onherroepelijk een boete volgen óf zullen patiënten moeten worden geweigerd.
4. Een meer adequate arbeidsmarktconforme vergoeding voor GGZ-medewerkers

Dan wel moet door het kabinet geaccepteerd worden dat de zorg niet meer van de gewenste kwaliteit is. Dan zal er echter ook een schriftelijke belofte moeten komen dat de ontoereikendheden die door de overheid veroorzaakt zijn, niet weer naar de GGZ teruggeduwd worden. Steeds zal – als er zich een ernstig incident dat mogelijk met een beter georganiseerde GGZ voorkomen had kunnen worden – de regering het boetekleed aan moeten trekken:
‘wij weten dat de situatie zorgelijk is, maar wij zijn niet in staat de ggz van adequate middelen en regels te voorzien’ in plaats van: ‘het is schandalig! De GGZ moet zichzelf efficiënter inrichten zodat dit nooit meer kan gebeuren.’