Probeer je eens voor te stellen dat er een chronische ziekte zou zijn waaraan ongeveer 800.000 Nederlanders lijden1. Laten we zeggen dat de helft daarvan deze ziekte in ernstige en invaliderende vorm heeft2. Zo ernstig dat functioneren moeilijk of onmogelijk is zonder behandeling. De ziekte kan behandeld worden met medicatie, of met niet-farmacologische therapieën. Ondanks deze goed onderzochte behandelingen houdt zo’n 30% van deze 400.000 Nederlanders chronische invaliderende klachten:maar liefst 120.000 mensen. Stel je daarbij nu eens voor dat er een nieuwe behandeling wordt ontdekt die bij 60% van deze patiënten (72.000), die dus al diverse behandelingen hebben gehad met onvoldoende resultaat, resulteert in het volledig verdwijnen van de klachten3. Deze nieuwe behandeling is wel een pittige behandeling, je kunt er tijdelijke geheugenklachten en bijwerkingen zoals hoofdpijn, misselijkheid en spierpijn van krijgen. Maar toch: 60% van de patiënten bereikt remissie! Dat lijkt wel te mooi om waar te zijn, natuurlijk. Of toch niet?
De realiteit
Deze ziekte bestaat echt, en heet depressie. En deze nieuwe behandeling bestaat ook, maar is helemaal niet zo nieuw (werd in 1940 al in Nederland toegepast), en heet elektroconvulsieve therapie of ECT. ECT is de meest werkzame behandeling bij ernstige depressie en depressie met psychotische kenmerken. Daarnaast wordt het ook toegepast bij katatonie en therapieresistente psychotische stoornissen. Door de continue wetenschappelijke ontwikkeling van ECT is de behandeling de afgelopen decennia werkzamer geworden en wordt deze beter verdragen*3.
ECT is een behandeling die in alle internationale depressie-richtlijnen genoemd wordt als behandelstap na het falen van antidepressiva (in Nederland SSRI of ander modern AD, TCA, TCA plus lithium, MAO-remmer4), psychotherapie, en eerder als er sprake is van een zeer ernstige depressie met psychotische of katatone kenmerken, of suïcidaliteit.
Als de rekensom hierboven enigszins klopt, dan zouden per jaar minimaal 70.000 depressieve patiënten in Nederland kunnen opknappen door ECT.
Hoeveel patiënten worden in werkelijkheid behandeld met ECT: nog geen 1000 per jaar!**5Dat is het laagste cijfer van Europa (9,3 behandelingen per 10.000 inwoners, versus 11,2 gemiddeld in Europa5).
Waarom wordt ECT zo weinig toegepast?
Hier zijn volgens mij twee redenen voor: stigma en capaciteit. Vraag aan tien willekeurige Nederlanders wat ECT is, en de meerderheid zal zeggen: die vreselijke behandeling uit ‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest (film uit 1976). Het is een feit dat ECT een groot imagoprobleem heeft, ondanks het onomstotelijk bewijs van de werkzaamheid en de veilige toepassing door modificaties van de laatste jaren3. Helaas komt dit stigma ook nog voor bij collega psychiaters die onbekend zijn met ECT. Patiënten worden daardoor vaak niet of te laat doorverwezen voor ECT.
Een ander probleem is de capaciteit. ECT wordt in 33 Nederlandse centra toegepast5, 25 ziekenhuizen en 8 GGZ instellingen. In de regio Leiden bijvoorbeeld, is door sluiting van centra een chronisch capaciteitsprobleem. Veel ECT centra hebben beperkte ECT-capaciteit en kunnen niet uitbreiden. Patiënten met een indicatie voor onderhouds-ECT kunnen niet goed behandeld worden doordat zij ‘drukken’ op de reguliere behandelplekken, die open gehouden moeten worden voor acute behandelingen.
En nu?
Het is duidelijk dat er een enorme gezondheidswinst te verwachten valt als ECT beter wordt toegepast. Dat betekent allereerst het wegnemen van het stigma rondom ECT, dat vooral nog gebaseerd lijkt te zijn op de jaren ’70 en daarvoor. Vervolgens zou er een goede rekensom gemaakt moeten worden die inzichtelijk maakt wat de gezondheidswinst op persoonlijk en economisch vlak zou zijn als de ECT capaciteit flink uitgebreid zou worden. Dit is een belangrijke taak voor ons als psychiaters, en zou bereikt kunnen worden door de oprichting van een Nederlands ECT instituut waarin de kennis en wetenschappelijk onderzoek gebundeld wordt, maar ook samenwerking en communicatie, inclusief imagoverbetering van ECT.
Bronnen
2. Trimbos
- Modern Electroconvulsive Therapy: Vastly Improved Yet Greatly Underused. Editorial H.A. Sackeim, JAMA Psychiatry 2017,
- Multidisciplinaire Richtlijn Depressie, 3eRevisie 2013, www.ggzrichtlijnen.nl
- Elektroconvulsietherapie in Nederland. B. Verwey et al., Tijdschrift voor Psychiatrie 2017.
*Door dosistitratie, toepassing van ultrakorte pulsen en toepassing van hooggedoseerde (6 x prikkeldrempel) unilateraal-rechts ECT.
**In 2015 werden in Nederland 15.663 ECT sessies uitgevoerd. Het aantal individuele patiënten is niet bekend. Uitgaande van een gemiddelde van grofweg 12 sessies per kuur, en patiënten die onderhouds-ECT krijgen met een variabele frequentie zou je kunnen berekenen dat er jaarlijks 15.663/16=978 patiënten behandeld worden met ECT.
