Psychiaters zijn nu supersterren, wat zegt dat over deze tijd?, kopte NRC in een artikel van 12 december 2019. In het artikel gaat het over de populariteit van debatavonden waar voornamelijk Vlaamse psychiaters spreken over maatschappelijk egocentrisme en het gebrek aan zingeving in een maatschappij waarin het uitblijven van succes wordt gemedicaliseerd tot psychiatrisch probleem. Dirk De Wachter zegt in het interview in NRC, naar aanleiding van onder andere het verschijnen van zijn boek De kunst van het ongelukkig zijn (2019): ‘Er is een gevoel van zinloosheid en leegte onder alles. Dat heeft te maken met de doorgedreven consumptiemaatschappij’. De wachtkamers van de psychiaters lopen volgens De Wachter vol met patiënten die niet meer weten om te gaan met het ongeluk dat inherent is aan het leven zelf.
Afgaande op de populariteit van deze debatavonden waar Dirk De Wachter, Paul Verhaeghe en Damiaan Denys hun verhaal houden, zou je kunnen afleiden dat zij momenteel De Grote Drie zijn van de Nederlandstalige psychiatrie. Nu waren de Vlamingen altijd al voorlopers in het Nederlands taalgebied, dus heel verrassend is dit allemaal niet. Maar hebben zij gelijk met hun hypothese over een tijdgeest van leegte en een menselijke conditie die het normaal menselijk lijden lijkt te pathologiseren?
Eén keer per week verwissel ik mijn dagelijks werk op een gesloten afdeling voor acute psychiatrie voor een dag consultaties. Ik zie dan voornamelijk patiënten die met psychische klachten zijn uitgevallen en die zijn vastgelopen bij de bedrijfsarts. De eerste vraag die mij gesteld wordt is: ‘Is er sprake van een psychiatrische stoornis?’ Meestal zijn er inderdaad psychische klachten, maar is er onderliggend primair een conflict met de werkgever of onenigheid met de leidinggevende, of de zoveelste reorganisatie met alle onzekerheden van dien waar deze persoon van wakker ligt.
De transitie van de werknmer naar “patiënt” is sneller gerealiseerd dan een aanpassing van de context
Het volgende scenario kan worden geschetst: de gedemotiveerde werknemer kampt na enkele nachten slecht slapen met vermoeidheidsklachten, de stemming wordt geleidelijk somber en er ontstaan concentratie- problemen. Er volgt een ziekmelding en de werknemer bezoekt de huisarts. Voor de slaapproblemen wordt een benzodiazepine voorgeschreven; helaas voor langere tijd. De werknemer is inmiddels een patiënt geworden. De POH-ggz spreekt over een ‘depressie’ en de patiënt wordt na enkele gesprekken die niet direct tot een afname van de klachten hebben geleid – immers op het werk is het nog steeds bagger – verwezen naar een commerciële organisatie voor ambulante ggz. Na een snelle intake wordt het bevestigd: de patiënt kampt inderdaad met een ‘depressieve stemmingsstoornis’. De patiënt krijgt volgens protocol antidepressiva voorgeschreven en er wordt een evidence based cognitieve gedragstherapie gestart. Enkele maanden en soms jaren verder, is er hooguit enige vermindering in de klachten, maar nog steeds geen herstel in functioneren. Hoe kan dat? Zou het te maken kunnen hebben met de onveranderde of meestal verder verslechterde situatie op het werk? De transitie van werknemer naar ‘patiënt’ is (voor werknemer en werkgever) sneller gerealiseerd dan een aanpassing van de context. Immers voor het bedrijf staan uiteindelijk andere belangen voorop dan die van het individu die, om wat voor redenen dan ook, niet kan meekomen in bijvoorbeeld de zoveelste reorganisatie. Ondertussen heeft de ggz er wel weer een therapieresistente patiënt bij.
In de eerste maanden van 2020 stonden er in diverse media berichten over een crisis in de geestelijke gezondheidszorg. Veel van de berichten gingen over de neiging van de westerse mens om de condition humaine te pathologiseren. Psychiater Jim van Os heeft het in het NRC van 21 januari 2020 (Chronisch zieken worden te ingewikkeld gevonden) over een vastlopende geestelijke gezondheidszorg en komt met vijf tips om de zaak weer vlot te trekken. Eén van de tips is: ‘Stop met de medicalisering van alle leed!’
Eens! Maar wat mij betreft is het wel een van de taken van de psychiater om te luisteren naar al dat normaal menselijk leed om de patiënt ‘de kunst van het ongelukkig zijn’ te laten hervinden. Wie gaat die medicalisering anders een halt toe roepen?
Deze column werd eerder gepubliceerd in De Psychiater
