‘Donutpsychiatrie’ is enthousiasmerend betoog voor een nieuwe kinderpsychiatrie

Sem Cohen
12 augustus 2024

‘Donutpsychiatrie, in 5 stappen naar eerlijke en duurzame zorg voor kinderen’ is het nieuwste boek van Hilgo Bruining, kinderpsychiater en hoogleraar neurobiologische ontwikkelingsstoornissen. Ik schrijf ‘boek’, maar misschien is pamflet een betere benaming: het is een vlot geschreven, gestructureerd betoog van iets meer dan honderd pagina’s, waarin de schrijver een nieuwe manier van kijken naar de kinderpsychiatrie opwerpt.

Het moet namelijk anders, vindt Bruining. Kinderen met problemen in de ontwikkeling worden te vaak gereduceerd tot een paar DSM-kernsymptomen, en krijgen pillen om ouders en school gerust te stellen. Zo wordt geprobeerd een kind te laten functioneren in onze maatschappij, maar vergeten we de maatschappij aan te passen aan de noodzaak van een kind. Niet de meest originele stelling, maar wel het beginpunt van een enthousiasmerend en op momenten overtuigend betoog over hoe het dan wél moet.

Allereerst: wat betekent die donut nu eigenlijk? Bruining heeft zich namelijk laten inspireren op de beroemde theorie van econoom Kate Raworth, die de donut gebruikt als grafische schets van hoe over de economie kan worden nagedacht. Aan de binnenste rand van de donut het sociale fundament, dat in orde moet zijn, en aan de buitenste rand het ecologische plafond van wat we als maatschappij kunnen dragen. Daarbinnen zit de ‘sweet spot’ van een gezonde maatschappij. In de psychiatrie bestaat die binnenrand uit de biologische en sociale basiscondities voor een kind (bijvoorbeeld familiaire belasting, het verloop van de zwangerschap, inkomen) en de buitenrand uit de grenzen van wat we als maatschappij kunnen dragen tijdens het opgroeien van het kind (bijvoorbeeld school, zorg, sociale ondersteuning). Hoe breder de sweet spot, hoe groter de ruimte voor een gezonde ontwikkeling.

Ingewikkeld, zeker, maar wat wil je als een nieuwe economische theorie probeert te combineren met neurobiologische wetenschappelijke ontwikkelingen. Bruining permitteert zich wel enkele noodgrepen, zoals het introduceren van een boom met wortels in de binnenkant van de donut, die de genetische basis van een kind verder moet verbeelden. Dat is als lezer wel even slikken: een worteldonut? Zo lijkt de schrijver af en toe beperkt te worden door de theorie waaraan hij zich heeft verbonden. Gelukkig zit het boek vol leuke tekeningen die hem ondersteunen.

Bruining is op zijn sterkst wanneer hij een kritisch overzicht schetst van het neurobiologische en farmacologische veld. Zo stipt hij kort de ontstaansgeschiedenis aan van autisme als categorie, en legt een brug naar het gelijktijdig ontstaan van neoliberalisme. Dat prikkelt en het maakt nieuwsgierig, maar meer dan twee pagina’s wordt er niet aan besteed, voordat de stijgende autismeprevalentie aan de kaak wordt gesteld. Treffend staat beschreven hoe Big Pharma sjoemelt met indicatiestellingen en met me-too medicatie, terwijl de regulerende organen machteloos toekijken. De DSM beperkt verder zich tot enkele kernsymptomen terwijl kinderen en ouders vooral last hebben van zaken die hier strikt gezien niet toe behoren, zoals prikkelverwerking.

Wat kan je als behandelaar dan doen? Stop met het kijken naar symptomen, laat het denken in gedrag en kernsymptomen varen. Zet in plaats daarvan de luiken open en omarm de complexiteit van ontwikkeling. Breng de omgeving van een kind in kaart en gebruik daar zoveel mogelijk relevante informatie voor. Bedenk eerst hoe je het sociale plafond van het kind wat kan verhogen voordat je grijpt naar psychofarmaca. Dat lijkt grotendeels op wat het Kenniscentrum kind en jeugd al schrijft over het behandelen van autisme en ADHD, maar toch, ga er maar aanstaan. Bruining doet ook een oproep tot maatschappij-brede verandering, omdat onze samenleving vaak tekort schiet als er problemen optreden. Hij hoopt verschillende groepen bijeen te brengen om zijn ideeën verder te ontwikkelen en om tot verandering te komen.

Voldoende ambitie dus, en het boek zit vol slimmigheden en ideeën. Zo vol, dat ze niet allemaal even uitgebreid de ruimte krijgen. Wat dat betreft is de titel goed gekozen: Het hapt lekker weg, zit bomvol energie, en doet je verlangen naar meer.