Het nut van angst en somberheid

Nothing makes sense, except in the light of evolution – Theodosius Dobzhansky

Tijdens onze opleidingen tot arts en psychiater leren we veel over hoe ons lichaam werkt en hoe ziektes zich ontwikkelen bij patiënten. De vraag waarom we ziek worden blijft echter vaak buiten beschouwing. Zo ook de vraag waarom psychiatrische klachten zo vaak voorkomen. Om dit soort vragen te beantwoorden is een nieuw perspectief nodig, het perspectief van de evolutie.  

In zijn boek combineert Randolph Nesse – psychiater, professor en oprichter van het Evolutie & Menselijke Adaptatie Programma aan de Universiteit van Michigan – wetenschappelijke en klinische inzichten om deze vragen te verhelderen. Nesse, bekend van het veelgeciteerde artikel “Is Depression an Adaptation?”, begon deze zoektocht vanuit onvrede over zijn vakgebied de psychiatrie. Het onbelicht laten van deze essentiële vragen over het waarom van kwetsbaarheid voor psychiatrische stoornissen, staat wat hem betreft beter begrip van patiënten en hun stoornissen in de weg.

In een erudiet en makkelijk leesbaar boek neemt Prof. Nesse de lezer mee in zijn zoektocht. Hij combineert wetenschappelijk inzichten uit onder andere de evolutionaire psychologie en basale dierwetenschappelijke experimenten met zijn klinische observaties. Zo destilleert hij zes verschillende evolutionaire redenen waarom we kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van psychiatrische stoornissen. Een voorbeeld is de mismatch tussen onze genen en de moderne samenleving. Onze genen zijn in de loop van de evolutie geselecteerd in een heel andere omgeving dan waarin we nu moeten functioneren. Een ander belangrijk voorbeeld is het verschil tussen natuurlijke selectie op gezondheid vs. voortplanting. Dat wat goed is voor de overdracht van onze genen is niet altijd goed voor onze psychische gezondheid. 

Met deze kennis loopt Nesse uitgebreid verschillende psychiatrische stoornissen na, waarbij hij overtuigende en intrigerende inzichten uiteenzet over hun evolutionaire redenen en ontstaansgeschiedenis. Maar wat hebben we daar aan, kun je je afvragen? Als lezer vond ik het evolutionaire perspectief zeer verhelderend, zowel in mijn klinische als onderzoeksactiviteiten. In de psychoeducatie naar patiënten en naasten kan het evolutionaire perspectief een belangrijke bijdrage leveren, zowel destigmatiserend, verklarend als ontschuldigend. Ook in het integreren van de bio-, psycho-, en sociale verklaringen kan het evolutionaire perspectief een bijdrage leveren, waarmee de klachten van patiënten beter begrepen kunnen worden en daarmee wellicht effectiever behandeld. Daarnaast kan het evolutionaire perspectief ook een potentiële meerwaarde hebben voor onderzoek. Het samenspel tussen genen en omgeving is beter te begrijpen vanuit de evolutie, wat voor creatieve nieuwe inzichten kan zorgen in nagenoeg alle onderzoeksgebieden. Zo kan de evolutionaire psychiatrie een verbindende factor vormen tussen verschillende onderzoeksvelden onderling en met de klinische praktijk. Dit zou onvrede weg kunnen nemen, en niet alleen bij Prof. Nesse. 

Referentie