Het principe is simpel: een gezellig groepje assistenten psychiatrie dat af en toe samenkomt om een boek te bespreken dat ze allemaal gelezen hebben. En dan liefst een boek met een psychiatrisch thema.
Boek: Sergeant Bertrand – Alexandr Skorobogatov
Aanwezigen: Katrien Skorobogatov, Astrid Goossens, Aileen Doyle, Sara Pillen, Chloë De Meyere, Tim Gheysens, Gytha Slechten, Elise Wuyts
Het boek werd deze keer voorgesteld door Katrien, wiens vader de auteur is van dit bijzondere verhaal. Dat gaf ons bovendien de unieke kans om een boek te bespreken met een rechtstreekse lijn naar de schrijver.
Sergeant Bertrand gaat over Nikolaj, een man die zichzelf langzaamaan verliest in een alcohol-geïnduceerde jaloeziewaan waarbij hij zich niet kan ontdoen van de zekerheid dat zijn vrouw Vera hem bedriegt. De paranoia krijgt de vorm van een vreemde man, Sergeant Bertrand, die een hallucinante aanwezigheid heeft doorheen het boek.
Het boek is gebaseerd op een waargebeurd verhaal waar de auteur sinds kindertijd mee gefascineerd was. Hij is lang op zoek geweest naar de juiste manier om die intense jaloezie weer te geven en kwam uit op het personage van Sergeant Bertrand. Deze mysterieuze persoon lijkt vooral te bestaan in het hoofd van de bedwelmde Nikolaj, maar als lezer krijg je hier geen zekerheid rond en blijf je vrij om te gissen naar de symbolisatie van deze titelfiguur. Er worden ook constant kruimeltjes gelegd doorheen het verhaal die de lezer aansporen om hypotheses te vormen, maar die uiteindelijk niet leiden naar het peperkoeken huisje dat we aan het zoeken waren.
Jaloezie kan gezien worden als het centrale thema van Sergeant Bertrand, maar wordt ook heel gevarieerd weergegeven. Enerzijds heb je de bijna psychotische jaloezie die allesoverheersend is voor het hoofdpersonage en waarbij het boek ook een duidelijk afkeurende houding aanneemt. Anderzijds heb je doorheen het boek ook de subtielere vormen van jaloezie, die wel erg genormaliseerd worden in de wereld waarin het boek zich afspeelt, maar je als lezer wel met een ongemakkelijk gevoel kunnen achterlaten.
Het wordt ook duidelijk hoezeer Nikolaj zijn vrouw kwalijk neemt dat zij de broodwinner is op het moment dat het verhaal zich afspeelt. Hij is afhankelijk van haar, voelt zich tekortschieten in zijn mannelijkheid, en probeert controle terug te winnen op welke manier hij maar kan.
Het boek leest erg visueel met korte en krachtige zinnen. Het boek speelt zich bijna volledig af in een kleine, donkere kamer in het midden van een Russische winter. Dit geeft tegelijkertijd perfect weer welke sfeer er heerst in het verhaal.
Er is ook een magisch realistische kwaliteit aan het boek, met stukken die als een droom tussen het verhaal sluipen en aan elkaar gelinkt lijken te zijn. Ze onderstrepen vooral de aloude tweedelige rol waar vrouwen doorheen de geschiedenis ingeduwd werden en helaas nog steeds worden: madonna of hoer, zuiverheid versus vunzigheid.
We krijgen het verhaal alleen maar te zien door de troebele bril van Nikolaj, en dat wierp veel vragen op bij de leden. De stem van Vera in het bijzonder krijgt geen ruimte in het boek en zij blijft zeer hard op de achtergrond voor iemand die wel de focus is van zijn obsessie.
De ene persoon vond het heel krachtig dat het verhaal zich zo eenzijdig afspeelt omdat het een uniek perspectief geeft. Anderen hadden graag nog een deel gehad waarin er werd uitgezoomd en misschien een ander perspectief werd gegeven. Als rasechte psychiaters in wording zijn we steeds op zoek naar die verschillende perspectieven, een verlossing die de auteur ons niet schenkt.
Waarachtig aan het gecreëerde personage, maar met momenten erg moeilijk om te lezen, waren de vele momenten van subtiele en minder subtiele agressie naar de arme vrouw in het boek. Vera lijdt in stilte.
Vooral de verkrachtingsscène hakt erin bij de leden en onderstreept nogmaals dat deze vrouw vooral bestaat om een speelbal te zijn in de handen van de mannen in haar leven. Verrassend genoeg is het wel deze scène waar haar stem juist het meest aanwezig is, hoewel ook hier de vraag heerst of het werkelijk plaatsvindt of niet.
Bijzonder is dat het boek in zijn Franse vertaling de titel Vera heeft gekregen. Dit treft de lezers als iets mooi, om je boek te noemen naar het personage dat net geen stem krijgt. Daarnaast is het ook een woordelijke verwijzing naar de waarheid waar doorheen dit boek een zeer losse definitie van gehanteerd wordt.
De psychiatrie speelt ook een korte maar glansrijke rol in het boek, met vooral de boodschap dat het niet veel goeds doet en dat het personeel graag grapjes uithaalt die een mens doen huiveren.
De auteur bedekt zijn personages niet met de mantel der liefde, maar laat hen zien met al hun gebreken en kleine kantjes. Dit maakt het vaak moeilijk om sympathie te voelen voor de personages, die zich doorheen het boek bijna gretig storten in hun miserie. Het pijnlijke afglijden van Nikolaj in zijn alcoholmisbruik is haarscherp beschreven en spaart hem op geen enkel moment.
Het boek heeft evenmin medelijden met de lezers. Er is geen mooi kantelpunt waarin de personages zich alsnog kunnen bewijzen, geen magisch inzicht van Nikolaj dat hem aanzet zijn leven te beteren. Het eindigt zoals vele verhalen eindigen in de sombere wereld van de verslavingszorg: onzeker.
Ter afsluiting spraken we als groep ook uit wat onze wensen zou zijn voor de personages in het boek:
Ik wens Vera toe een even pathologische waan te hebben als hem
Ik wens Nikolaj vooral Antabuse toe en misschien wat Campral
Ik wens Vera een verhaal vanuit haar perspectief verteld
Ik wens Nikolaj en Vera psychische afstand van elkaar toe
