Het principe is simpel: een gezellig groepje assistenten psychiatrie dat af en toe samenkomt om een boek te bespreken dat ze allemaal gelezen hebben. En dan liefst een boek met een psychiatrisch thema.
Boek: The Bell Jar – Sylvia Plath
Aanwezigen: Tim Gheysens, Katrien Skorobogatov, Kaat Schellen, Jonathan Maex, Anna Ceelen, Elise Wuyts
We besloten voor deze editie een klassieker te kiezen, en eentje die bekendheid heeft gekregen door de unieke weergave van moeilijke thema’s zoals depressie, suïcidaliteit en psychiatrische behandeling in een tijd waarin dat alles behalve een evidentie was. Wat het ook zo uniek maakt is dat het boek in grote mate autobiografisch is, en veel van de gebeurtenissen volgt in het leven van Sylvia Plath toen zij voor het eerst in een depressie terechtkwam.
Het eerste dat voor ons in het oog sprong was de overheersende onthechting van het hoofdpersonage, Esther. We volgen deze jonge vrouw die in 1953 aan het begin van haar leven staat: ze studeert aan de universiteit, doet stage bij een prestigieus tijdschrift, kan de zomer doorbrengen in New York. En toch zit er zo weinig levendigheid in haar. Ze lijkt op zoek te zijn naar iets, fantaseert over gebeurtenissen of levensdoelen, maar zonder drijfkracht, zonder kleur.
Die onthechting wordt door de auteur heel mooi weergegeven met de metafoor van de bell jar, waarbij ze alles beleeft alsof ze vastzit onder een stolp, zich wel bewust van de buitenwereld maar niet in staat om er ten volle aan deel te nemen. Waarmee ze maar niet “normaal” kan zijn. We stelden ons samen met Esther en Plath ook de vraag wat dan dat felbegeerde normaal is? Heeft niet iedereen een eigen stolp, een filter waardoor we de werkelijkheid waarnemen? En hoe kan je leren om je stolp af te zetten wanneer deze zodanig benauwt dat je geen kleur meer kan zien?
Wat ook opviel was hoe weinig empathie het hoofdpersonage kon opbrengen voor de mensen rondom haar. Als lezer word je soms ongemakkelijk van de dingen die ze zegt of de beslissingen die ze maakt. Ook dat geeft heel treffend weer hoe moeilijk het is om in een depressie jezelf nog te verplaatsen in de ander. De stolp zit te zeer vast.
Doorheen het boek krijgen we fragmenten uit het leven van deze jonge vrouw, mooie en gruwelijke en alledaagse momenten, allen beschreven met diezelfde onthechtheid. Zo is het hoofdpersonage heel erg bezig met de Rosenbergs, een koppel dat in die periode geëlektrocuteerd werd wegens communistische linken. Het lijkt een metafoor te worden voor haar eigen strijd, en ze verliest zich erin.
Esther verzet zich tegen het leven dat haar wordt opgedrongen. Ze wil niet trouwen, kinderen krijgen, ergens in een laagbetaalde job vastzitten. Ze weet heel goed wat ze niet wil, maar worstelt het hele boek lang met wat ze dan eigenlijk wel wil. De auteur vergelijkt dit met het wachten onder een vijgenboom, waarbij de vijgen rottend op de grond vallen voor ze kan beslissen of ze er eentje wil plukken.
Op haar omgeving moet ze helaas niet rekenen voor veel begrip. In het boek is het een vriendin van haar die op een bepaald moment zegt: “I knew you would decide to be all right again”. Je voelt hierbij ook de moeheid van Esther om te blijven vechten, om nog te durven toegeven dat ze eigenlijk helemaal niet oké is. Wel komt er vanuit onverwachte hoek steun in de vorm van de auteur die haar verblijf in de psychiatrische instelling betaalt wanneer Esthers ouders dit niet meer kunnen. Ook dit is gespiegeld aan het leven van Plath, waarbij de schrijfster Olive Higgins Prouty haar financieel ondersteunde.
De psychiatrie in dit boek is natuurlijk beroemd door de gedetailleerde beschrijvingen van de behandelingen die Esther krijgt, eveneens geïnspireerd door Plaths eigen ervaringen met psychiatrie. Dit bestond uit zowel ECT als insulinetherapie, waarbij hypoglycemie wordt geïnduceerd om convulsies uit te lokken. We krijgen ook verschillende psychiaters te zien met heel diverse stijlen, en kunnen ons meteen veel meer vinden bij de vrouwelijke psychiater, die ondanks haar ook met momenten bizarre stijl wel lijkt te luisteren naar ons hoofdpersonage. Haar toepassing van ECT wordt door Esther als veel meer helpend ervaren als de eerdere, traumatiserende behandeling uitgevoerd door de mannelijke psychiater, die gevolgd werd door een eerste suïcidepoging. Ook hier schrijft Plath over wat ze zelf heeft meegemaakt.
De sfeer van de residentiële psychiatrie voelt bekend aan, zelfs met de scheiding van een oceaan en een halve eeuw herkennen we zonder moeite veel aspecten van onze eigen werkplekken. Het is ook een goede herinnering aan het feit dat een opname niet altijd beter maakt, maar de zaken soms ook erger kan maken.
Niet voor haar, tot onze aangename verrassing. Wat misschien het meest opvallende is aan deze delen van het verhaal is dat haar tweede behandeling wel degelijk verbetering geeft voor Esther. Ze komt er werkelijk beter uit dan ze is binnengekomen, en als lezer voel je de hoopvollere toon in haar vertellen. We zijn het zo gewoon gana vinden om te lezen over psychiatrie als de boosdoener, dat het bijna als een opluchting voelt om te kunnen lezen dat voor Esther ECT werkelijk baat heeft kunnen hebben. Ook Plath kon haar tweede opname in het psychiatrisch ziekenhuis in goede toestand verlaten, en onderhield zelfs een levenslange correspondentie met haar psychiater, Dr. Ruth Beuscher.
Ze wordt misschien beter, maar om te spreken over genezing zou ons te ver brengen. Eigenlijk krijgt je haar als lezer nooit te zien zonder haar depressie. De leegtegevoelens blijven haar achtervolgen, en de depressie komt helaas ook meermaals terug op volle sterkte. Dit was spijtig genoeg ook waar voor Plath, die bijna tien jaar na haar ervaringen in New York dit boek schreef, en minder dan een maand na de initiële publicatie uiteindelijk overleed aan suïcide. Het boek werd eerst in het Verenigd Koninkrijk onder een andere naam gepubliceerd en eerder neutraal onthaald. Pas later, toen het opnieuw werd gepubliceerd onder haar eigen naam kreeg het bekendheid en vooral beruchtheid door de connectie met haar eigen tragische leven.
Het is duidelijk waarom dit boek zo’n succes heeft gehad, en waarom het zo vaak wordt aangehaald als het gaat over depressie. Voor mensen die beter willen begrijpen hoe doordringend en allesomvattend een depressieve episode en suïcide kunnen zijn, wat afvlakking en leegte eigenlijk betekent, is dit een prachtig boek om te lezen.
