Mindfulness is een door het Zen boeddhisme geïnspireerde manier om de aandacht zonder oordeel te richten op het hier en nu. In de afgelopen jaren werd mindfulness based cognitieve therapie (MBCT) ontwikkeld, onderzocht en effectief bevonden bij mensen met recidiverende depressies. Maar is deze therapie, in de vorm van een 8-weekse training, ook geschikt voor mensen met een suicidale depressie?
In Mindfulness en de transformatie van wanhoop willen Mark Williams (coauteur van de MBCT handleiding) en zijn collega’s deze vraag te beantwoorden. De schrijvers werkten zelf al jarenlang met depressieve en suïcidale patiënten toen ze op zoek gingen naar een manier om deze mensen te behandelen met hulp van mindfulnesstraining, waar ze eerder positieve ervaring mee opdeden. Ze ontdekten een combinatie van verslagenheid en het gevoel ‘in de val te zitten’, maakt dat mensen geen oplossingen meer zien en niet langer willen leven met voortdurende pijn. Om van de pijn af te komen, lijkt de dood op die momenten een aantrekkelijke oplossing. Door gedachten aan de dood te vermijden en weg te drukken, kan iemand op korte termijn zijn leven redden. Vaak is zo’n strategie echter maar kort effectief en komen de gedachten snel terug. Wat kun je mensen als alternatief aanreiken? De schrijvers van het boek zien mindfulness als het midden van aan de ene kant willen handelen naar doodsgedachten en aan de andere kant ze steeds weg proberen te maken. Via dit midden zou een patiënt rustiger een suïcidale crisis door kunnen komen.
De schrijvers laten, na een mooie theoretische inleiding, zien hoe ze de bestaande MBCT hebben aangepast en gebruiken bij mensen met suïcidaliteit in de voorgeschiedenis.In de training leert de deelnemer met hulp van meditatie vertrouwd te raken met wat er in lichaam en geest gebeurt. Door gedachten als gebeurtenissen te ervaren, ontstaat de ruimte moeilijke of gedachten niet te schuwen of als waarheid te zien, maar ze waar te nemen, mild en niet oordelend tegemoet treden en weer te laten gaan. Suïcidale gedachten kunnen zo van enige afstand bezien worden, zonder tot actie of vermijding over te moeten gaan.
De beschreven mindfulnesstraining bestaat uit 8 bijeenkomsten en is een expliciete aanvulling op de bekende handleiding MBCT bij depressie. Alle aanpassingen op het oorspronkelijke MBCT programma staan in het boek beschreven. De sessies kennen een opbouw van hele neutrale oefeningen, via oefeningen met positieve gevoelens en daarna negatieve gevoelens, naar kijken naar de meest pijnlijke gevoelens, zonder er in weg te drijven. In de sessies en de dagen daartussen thuis, oefenen deelnemers vaardigheden die ze later opnemen in hun crisisplan. Zo nemen ze de opgedane vaardigheden mee in het dagelijks leven.
In wetenschappelijke studies naar deze aangepaste MBCT, komt naar voren dat deze vorm met name effectief is voor mensen met terugkerende depressies die gepaard gaan met suïcidaliteit, instabiele remissie en trauma in de kindertijd.
Dit boek over mindfulnesstraining voor mensen met suïcidale depressies in de voorgeschiedenis is een welkome aanvulling op de al bestaande literatuur over diagnostiek en behandeling bij suïcidaliteit (in dit geval specifiek bij depressie). Het is interessant de ‘mindfullness based’ theorieën over suïcidaliteit te lezen. Het boek geeft behandelaren handvatten om mindfulness kunnen toe te passen in de behandeling van een kwetsbare groep patiënten en suïcidaliteit systematisch te volgen tijdens het traject. Zo kunnen deelnemers en hun naasten leren hun patroon van ‘vermijden’ of ‘verstrikt raken in rumineren over’ suïcidale gedachten en gedrag, te vervangen door ‘laten zijn’, rustig waarnemen en weer laten gaan.
Let wel het gaat om mensen die een suïcidale depressie in de voorgeschiedenis hebben, niet voor de patiënten waarbij een actuele depressie het functioneren (en mogelijkheden om te oefenen) ernstig interfereert. Het boek is geschikt voor geoefende trainers die hun MBCT behandeling willen uitbreiden en interessant om te lezen voor de geïnteresseerde professional in de psychiatrie.
Mindfulness en de transformatie van wanhoop; werken met mensen met een suïciderisico.
Mark Williams, Melanie Fennell, Therosten Barnhofer, Rebecca Crane & Sarah Silverton
Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam (2016) en uitgeverij EPO (2016)
ISBN 9789057124570
