Australië voert als eerste land ter wereld een sociale media verbod voor jongeren in [1]. De Surgeon General in de Verenigde Staten waarschuwde voor de mentale gezondheidsrisico’s van sociale media bij adolescenten [2]. Ook in Nederland woedt een discussie over de mentale gezondheidseffecten van sociale media, en over maatregelen om het sociale media gebruik bij jongeren in te perken. De (achteruitgang in de) mentale gezondheid van jongeren wordt in verschillende onderzoeken gelinkt aan het wijdverspreide gebruik van sociale media in deze leeftijdsgroep [3,4]. Van alle sociale media is er in dit verband bijzonder veel aandacht voor TikTok, onder andere vanwege de enorme populariteit.
Voor de ontwikkeling van doelmatige preventieve interventies is het belangrijk om het effect van sociale media op mentale gezondheid goed te begrijpen. Een umbrella review uit 2021 over de relatie tussen sociale media en mentale gezondheid laat echter inconsistente resultaten zien [5]. Over TikTok specifiek was nog geen systematische review voorhanden. Daarom onderzochten Conte en collega’s (2024) juist de invloed van TikTok op de mentale gezondheid bij adolescenten.
Hoe werd dit onderzocht?
De auteurs verrichtten een systematische review conform PRISMA-richtlijnen en includeerden studies die specifiek TikTok in relatie tot mentale gezondheid onderzochten bij personen tot 19 jaar. De auteurs includeerden uiteindelijk 20 studies, gepubliceerd tussen 2020 en 2023, waarvan 15 cross-sectionele studies, 2 longitudinale studies en 3 niet-kwantitatieve studies (2 casestudies en 1 narratieve studie). Geen enkele studie gebruikte een controlegroep. De steekproefomvang varieerde van 5 tot 5070 – over het geheel 17.312 -subjecten uit 10 verschillende landen. De studiekarakteristieken vertoonden aanzienlijke onderlinge variatie. Hoe en of de schermtijd werd beschreven, varieerde bijvoorbeeld sterk. Sommige studies keken alleen naar negatieve uitkomstmaten zoals symptomen van depressie en angst, anderen keken ook naar positieve uitkomstmaten zoals creativiteit, tevredenheid over het leven, innovatie en gezondheidsgewoontes. Daarnaast gebruikten sommige studies zelf ontwikkelde vragenlijsten, anderen gestandaardiseerde, en een klein deel alleen ongestructureerde interviews. Ook hanteerden tien studies de tegenstelling actieve versus passieve gebruikers (video’s maken en posten versus alleen scrollen).
Belangrijkste resultaten
Vanwege de brede opzet van het systematische review, lichten wij de belangrijkste resultaten uit.
Is er een causaal verband gevonden tussen TikTok en mentale gezondheidsproblemen?
Nee, de huidige evidentie bewijst geen causaal verband. Wel worden er in verschillende studies enige (kleine) associaties gevonden tussen TikTok en mentale gezondheidsproblemen.
De auteurs bespreken drie thema’s. Het eerste thema is de algemene mentale gezondheid. In één studie (Wu et al. 2021, n=1254 inclusief andere sociale media dan TikTok) is meer gebruik geassocieerd met een lagere tevredenheid over het leven en negatieve emoties, in een andere studie (Sarman et al. 2023, n=1176 inclusief andere sociale media dan TikTok) met woede, en in een derde studie (Ilic-Zivojinovic et al. 2023, n=620 waarvan 361 TikTok) met depressieve symptomen. Verder is in twee case-series (Nagy et al. 2022, n=5 & Hull et al. 2021, n=6) beschreven hoe TikTok een rol kan spelen in de verspreiding van symptomen van functionele neurologische stoornissen, met name tijdens de coronapandemie. Beide case-series beschrijven patiënten met plotseling ontstane (vermoedelijk functionele) tics na blootstelling aan vergelijkbare gedragingen op sociale media.
Het tweede thema is problematisch gebruik, gedefinieerd als ongecontroleerd en obsessief gebruik, met negatieve fysieke en/of psychosociale gevolgen. In twee studies van Qin et al. (2022 & 2023, n=659 & n=633) lijkt vooral de flow experience (een toestand van intense concentratie met verstoorde tijdsperceptie tijdens het kijken van video’s), die specifiek gerelateerd lijkt aan intrinsieke eigenschappen van TikTok, problematisch gebruik te beïnvloeden. Vermaak en emotionele opwinding fungeerden als de belangrijkste drijfveren voor zowel actieve als passieve gebruikers in een studie van Bucknell Bossen et al. 2020 (n=306).
Ten derde richtten enkele studies zich meer specifiek op de associaties tussen TikTok, en zelfbeeld en zelfvertrouwen. Eén studie van Sagrera et al. (2022, n=5070 waarvan 1697 TikTok) liet zien dat TikTok-gebruikers een hoge waarschijnlijkheid hadden om zelfbeeldproblemen te rapporteren; een andere studie (Prucolli et al. 2022, n=78) toonde dat meer tijd op TikTik is geassocieerd met een lager zelfvertrouwen. Advertenties op TikTok worden in één studie (Feijoo et al. 2023, n=1055 inclusief andere sociale media dan TikTok) direct gerelateerd aan een lagere lichaamstevredenheid, terwijl zij het belang dat adolescenten aan hun uiterlijk toekennen juist lijken te vergroten. Anderzijds laten twee studies (Maes et al 2022, n=229 & Lòpez-Gil et al. 2023, n=653 waarvan 526 TikTok)juist geen associatie zien tussen TikTok-gebruik en respectievelijk zelfbeeld en schoonheidsideaal, en eetstoornissen.
Zijn er ook positieve effecten?
Eén studie (Burke et al. 2023, n=8) laat zien dat TikTok voor kinderen van maximaal 10 jaar oud een platform bood voor onder andere creatieve expressie en digitaal spel. Daarnaast is in één studie (Wu et al. 2021, n=1254 inclusief andere sociale media dan TikTok) beschreven dat actief gebruik, in tegenstelling tot passief gebruik, juist is geassocieerd met een hogere tevredenheid over het leven. Een groter aantal geposte video’s voorspelde een hogere levenstevredenheid.
Zijn er specifieke risicogroepen?
Wat betreft individuele factoren suggereert één studie dat jongens met een gevoel van isolatie kwetsbaar zijn voor onder meer problematisch gebruik (Muñoz-Rodríguez et al. 2023, n=1991 waarvan 1304 TikTok). Een andere studie suggereert dat minder extraverte tieners en diegenen die een jaar eerder aangaven de meeste negatieve gevoelens en gedachten te ervaren op andermans sociale media posts, meer depressieve symptomen lieten zien wanneer zij TikTok gebruikten (Gentzler et al. 2022, n=237 inclusief andere sociale media dan TikTok).
Implicaties voor de klinische praktijk
In dit eerste systematische review naar de invloed van TikTok op de mentale gezondheid van adolescenten laten de resultaten overwegend negatieve associaties zien. Wel kunnen verschillende karakteristieken, zoals het type TikTok-gebruiker (passief of actief bijdragend), positieve danwel negatieve mentale gezondheidseffecten hebben. Robuust bewijs ontbreekt tot dusver echter en dit systematische review kent bovendien verschillende beperkingen. De heterogeniteit van de geïncludeerde onderzoeken en het gebrek aan controlegroepen zijn de belangrijkste. De huidige resultaten zeggen daarom niets over een causale relatie tussen TikTok en psychische problemen. Ook bieden ze onvoldoende houvast voor de ontwikkeling van preventieve interventies op populatieniveau. Zoals de auteurs beschrijven is het bijvoorbeeld nog onduidelijk of de gevonden invloed primair samenhangt met kenmerken van TikTok-gebruik zelf (bijvoorbeeld de schermtijd), of dat individuele kwetsbaarheden, zoals pre-existente persoonlijkheidskenmerken, belangrijker zijn. Toekomstig onderzoek zal de relatie tussen TikTok en mentale gezondheid verder in kaart moeten brengen om effectieve preventieve interventies te ontwikkelen.
Toch bieden de resultaten handvatten voor de klinische praktijk. Zorgverleners kunnen het gebruik van TikTok bijvoorbeeld bespreekbaar maken door een structurele ‘sociale media anamnese’ af te nemen. De in het artikel gehanteerde thema’s algemene mentale gezondheid, problematisch gebruik en zelfbeeld en zelfvertrouwen, kunnen hierbij als leidraad dienen.
Besproken artikel
Conte, Giulia et al. “Scrolling through adolescence: a systematic review of the impact of TikTok on adolescent mental health.” European child & adolescent psychiatry, 10.1007/s00787-024-02581-w. 16 Oct. 2024, doi:10.1007/s00787-024-02581-w
Literatuur
- https://nos.nl/artikel/2546344-verbod-sociale-media-voor-jongeren-komt-eraan-in-australie-maar-haalt-weinig-uit.
- https://www.hhs.gov/surgeongeneral/reports-and-publications/youth-mental-health/social-media/index.html
- https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/22/mentale-gezondheid-jongeren-afgenomen.
- Twenge, Jean M. “Increases in Depression, Self-Harm, and Suicide Among U.S. Adolescents After 2012 and Links to Technology Use: Possible Mechanisms.” Psychiatric research and clinical practicevol. 2,1 19-25. 9 Sep. 2020, doi:10.1176/appi.prcp.20190015
- 5. Valkenburg PM, Meier A, Beyens I (2022) Social media use and its impact on adolescent mental health: an umbrella review of the evidence. Curr Opin Psychol 44:58–68.
