‘Afbouwpoli’, ‘minder slikken’, ‘deprescriptie’, een greep uit de terminologie van de moderne psychiatrie. Voor een aantal medicamenten en psychiatrische aandoeningen is er evidentie en richtlijnen, en het absolute credo is: less is more. Toch bekroop mij bij iedere bijeenkomst over dit onderwerp of artikel danwel boek dat ik erover las, de gedachte: ‘Is dit niet te voorbarig voor mensen met psychose en het gebruik van antipsychotica?’. Draagt de goedbedoelde ‘minder slikken’ boodschap niet op ongunstige wijze bij aan de antipathie tegen antipsychotica, die reeds alom aanwezig is? Is deze boodschap niet schadelijk en mogelijkerwijs zelfs stigmatiserend voor mensen met psychose die antipsychotica gebruiken? Tot op heden zijn de grote meta-analyses er kraakhelder over: stoppen met antipsychotica verhoogt het risico op terugval in een psychose bij mensen met schizofrenie spectrum stoornissen die stabiel zijn bij aanvang van afbouw. In de afgelopen jaren werden de cijfers echter steeds vaker in twijfel getrokken. Werd het afbouwen niet te snel uitgevoerd waardoor psychose opnieuw getriggerd kon worden en zou het niet kunnen dat andere uitkomsten, zoals sociaal functioneren op de lange termijn, beter uitpakken in de groep mensen die afbouwt? Hiervoor was nieuw onderzoek nodig, met graduele afbouw en een bredere focus dan alleen terugval. Eind september 2023 verschenen de resultaten van het RADAR onderzoek, wat hieronder verder toegelicht wordt.
Onderzoeksvraag
Wat zijn de voor- en nadelen van graduele afbouw van antipsychotica in vergelijking met onderhoudsbehandeling?
Hoe werd dit onderzocht
In Engeland werd gerandomiseerd onderzoek uitgevoerd met deelnemers van 18 jaar en ouder met de diagnose van terugkerende niet-affectieve psychose en schizofrenie. Alleen de onderzoekers waren niet op de hoogte van de groep waarin de deelnemer was toebedeeld (=single blind). Exclusiecriteria waren onvrijwillige behandeling met antipsychotica, een opname danwel mentale crisis in de afgelopen maand en risico op gevaar voor zichzelf of omgeving naar oordeel van de behandelaren. De afbouw van antipsychotica duurde maanden. De primaire uitkomstmaat was sociaal functioneren en de secundaire uitkomstmaat was terugval.
Belangrijkste resultaten
Van de 4157 mensen die gescreend werden tussen 2017 en 2020, deden er 253 vanuit 19 ggz-instellingen mee aan het onderzoek. De gemiddelde leeftijd was 46 jaar en de meerderheid was wit (67%) en man (66%). Na 2 jaar werd meer dan 70% gezien voor de laatste meting. De uiteindelijke, mediane dosisreductie voor de afbouwgroep was na 2 jaar 33%. Gekeken over de gehele onderzoeksperiode was de mediane dosisreductie 67%. Na 2 jaar werd er geen verschil gevonden in sociaal functioneren tussen de groep met dosisreductie of onderhoudsbehandeling. In de groep met dosisreductie hadden 52 mensen (41%) een milde of ernstige terugval in vergelijking met 28 mensen (22%) in de groep met onderhoudsbehandeling.
Wat betekent dit voor de praktijk?
Over het algemeen gaat afbouw van antipsychotica gepaard met een meer dan 2x zo hoog risico op terugval in psychose en geeft het geen verschil in sociaal functioneren na 2 jaar. Dit is belangrijke informatie die besproken moet worden met mensen die wensen te stoppen met antipsychotica. Bijna iedereen heeft de wens om het eens zonder of met minder medicatie te proberen, bijvoorbeeld vanwege bijwerkingen. Het afbouwen kan een gevoel van autonomie geven, dat als prettig wordt ervaren zoals blijkt uit de kwalitatieve resultaten van het RADAR-onderzoek. De RADAR-onderzoekers vragen zich verder nog af of de afbouw niet nog langzamer had gemoeten en of de voordelen niet pas na meer dan 2 jaar zichtbaar worden. Met de extra verkregen informatie uit het gehele RADAR-onderzoek kan het gesprek tussen behandelaar en patiënt hopelijk nog beter gevoerd worden. Idealiter kan er samen een plan gemaakt worden met oog voor de risico’s en voordelen en hoe hiermee om te gaan. Verder moeten we nog even wachten op de resultaten van de Nederlandse HAMLETT studie om te bepalen of de risico’s van afbouw ook gelden voor mensen die net hersteld zijn van een eerste psychose. Voorlopig spreekt wetenschappelijk bewijs een algemeen geldend stopadvies tegen, de individuele afweging is ieders eigen proces.
Aanrader: Op het populair wetenschappelijke forum ‘Mad in America’ deelt eerste auteur en hoofdonderzoekster prof. Moncrieff haar grieven over de RADAR-trial.
Besproken artikel
Moncrieff, Joanna et al. “Antipsychotic dose reduction and discontinuation versus maintenance treatment in people with schizophrenia and other recurrent psychotic disorders in England (the RADAR trial): an open, parallel-group, randomised controlled trial.” The Lancet Psychiatry, Volume 10, Issue 11, 848 – 859, September 28, 2023. doi: 10.1016/s2215-0366(23)00258-4
