Waarom dit onderzoek?
Over de erfelijkheid van psychoses is veel geschreven, en inmiddels is vrij onomstotelijk bewezen dat je als kind een grotere kans hebt op het ontwikkelen van een psychose, als iemand in je directe familie hier ook aan heeft geleden. De recentste meta-analyse laat bovendien zien dat het risico op non-psychotische psychische problemen bij kinderen van ouders met psychotische problematiek groter is dan het risico op specifiek psychose (Uher et al., 2023). Dit onderstreept het belang van een transdiagnostische benadering van overerfbaarheid van psychoses.
Steeds meer onderzoekers breken tegenwoordig een lans voor het beschouwen van psychotische klachten als een spectrum, waarbij wat we klassiek ‘schizofrenie’ noemen aan het einde van het spectrum ligt. Eerder op dat spectrum komen, zo beschouwd, psychotische belevingen om de hoek kijken: mensen die ervaringen hebben van hallucinaties of van denkstoornissen qua vorm of inhoud, zonder dat hun realiteitstoetsing dusdanig verstoord is of dat hun psychisch functioneren er zo onder lijdt dat er een psychiatrische diagnose gesteld dient te worden. Deze ervaringen zijn prevalenter dan pyschosespectrumstoornissen en ook minder specifiek. Dat wil zeggen dat ze kunnen passen bij meerdere psychische klachten (angst, stemmingsproblemen, slaapproblemen, drugsgebruik, noem maar op) en ook kunnen voorkomen in groepen zonder verdere psychische problemen (Staines et al., 2023).
Hoe werd dit onderzocht?
Er is nog weinig bekend over de erfelijkheid van deze psychotische ervaringen. De studie die hier besproken wordt, heeft gebruik gemaakt van een cohort van families wonend in ruraal Denemarken (Rimvall et al., 2023). Zowel ouders als kinderen hebben vragenlijsten ingevuld waarin informatie werd ingewonnen over psychotische ervaringen, stemmingsproblemen, angstklachten en psychisch functioneren in het algemeen.
Alle deelnemers (kinderen en ouders) vulden een zelfrapportage in die gericht was op psychotische ervaringen (de gevalideerde en betrouwbare Psychosis Like Experience Scale), en ouders vulden zelfrapportage in over somberheid (de Major Depression Inventory) en angst (de Anxiety Symptom Scale). Mentaal welzijn van de ouders werd verder gescoord door middel van de WHO-5 Mental Wellbeing scale. De primaire uitkomstmaat was de kans op psychotische ervaringen bij kinderen wiens ouders wel psychotische ervaringen rapporteerden, vergeleken met kinderen wiens ouders dit niet rapporteerden. De kans werd uitgedrukt met een Risk Ratio. Covariaten waren gender en leeftijd van het kind, en opleiding en werk van de ouders. Ook werd gekeken in hoeverre de hoeveelheid psychotische ervaringen, aanwezigheid van stemmingsklachten, angstklachten en slechte mentale welzijnsstatus invloed had op de uitkomst. Covariaten werden in een uni- en multivariate analyse meegenomen en beide uitkomsten werden apart beschreven.
Van de 984 deelnemers onder de achttien, rapporteerden 155 kinderen in ieder geval één psychotische beleving te hebben meegemaakt (17.2%). 7.1% van de moeders en 5.8% van de vaders scoorden positief op psychotische belevingen. Hoger opleidingsniveau bij de ouders en het hebben van een betaalde baan voor de moeder waren geassocieerd met een lagere kans op psychotische belevingen bij het kind.
In de univariate analyse was na correctie voor demografische factoren sprake van een risk ratio van 2.4 (95% CI 1.73–3.38) bij psychotische ervaringen van de moeder en 2.3 (% CI 1.46–3.62) van de vader. Moederlijke somberheid en angst vergrootten de risk ratio, vaderlijke mentale staat had geen invloed op de uitkomsten. Multivariate analyse veranderde de uitkomsten nauwelijks. Als beide ouders wel eens psychotische ervaringen hebben gehad was het risico nog groter (RR 3.70, 95% CI 1.77–7.74).
Wat zegt dit onderzoek?
Dit onderzoek toont overtuigend aan dat het risico op psychotische ervaringen bij een kind toeneemt als ouders ook psychotische belevingen rapporteren. Ook lijkt er sprake van een dosis-responsrelatie: wanneer beide ouders psychotische ervaringen hebben vergroot dit de kans op psychotische belevingen bij het kind meer (3-4x) dan als maar één ouder psychotische ervaringen gehad heeft (2x).
Belangrijke knelpunten van de studie zijn het feit dat de vragenlijst de frequentie van psychotische ervaringen niet meeneemt. Bovendien, wat geldt voor een plattelandsomgeving in Noord-Denemarken hoeft uiteraard niet voor andere regio’s te gelden. Het gaat hier om de volledige breedte van psychotische ervaringen, en omdat auteurs niet diagnostisch te werk zijn gegaan, is niet te zeggen wie van de deelnemers daadwerkelijk als psychotisch geclassificeerd zou zijn. Echter, ook wanneer gecorrigeerd wordt voor het mentale welzijn bij zowel kinderen als ouders, en psychische klachten bij ouders, wordt nog steeds een effect aangetoond. Dit lijkt erop te wijzen dat psychotische ervaringen ook in niet-hulpzoekende gezinnen transgenerationeel voorkomt, maar helemaal zeker is dat niet te zeggen. In ieder geval blijft een zekere mate van overerving of familiaire kwetsbaarheid voor psychotische ervaringen bestaan wanneer classificatie wordt losgelaten.
Of het hier gaat om een vooral genetisch effect of een bredere, systeem-gedragen psychosociale overerving is door de studie-opzet niet te zeggen. Ook kunnen we de aan- of afwezigheid van psychotische ervaringen nog niet gebruiken om te voorspellen of een kind psychoses zal ontwikkelen. Wel geven deze resultaten het belang aan van het meenemen van het volledige spectrum van psychotische ervaringen in een systemische context, wanneer wij de psychische kwetsbaarheid van een kind in kaart willen brengen. Niet alleen psychoses, maar ook psychotische ervaringen bij het kind of systeem zouden kunnen worden uitgevraagd. Toekomstig prospectief én intergenerationeel onderzoek zou zich meer moeten richten op de richtingen van dit effect naar gelang de leeftijd verstrijkt. En het zou natuurlijk interessant zijn om te onderzoeken hoe psychotische ervaringen met systeeminterventies onder de aandacht kunnen worden gebracht. Bij psychosespectrumstoornissen zijn dit soort systeeminterventies al veel onderzocht en effectief bevonden om psychoseterugval te voorkomen bij kinderen (Bighelli et al., Cristea et al., 2021).
Kortom, we zijn het volmondig met de auteurs eens dat er meer moet worden gekeken naar familiaire gevoeligheid voor psychische problemen, zoals (subklinische) psychotische ervaringen. Dit moet verder gaan dan het slechts navragen van klinische diagnoses en eerdere hulpverlening onder familieleden.
Besproken artikel:
Rimvall MK, Simonsen E, Zhang J, et al. Examining psychotic experiences in two generations – findings from a rural household-based cohort study; the Lolland-Falster Health Study. Psychological Medicine. Published online 2023:1-9. doi:10.1017/S0033291723003276
Bronnen:
Uher R, Pavlova B, Radua J et al., Transdiagnostic risk of mental disorders in offspring of affected parents: a meta-analysis of family high-risk and registry studies. World Psychiatry. 2023 Oct;22(3):433-448. doi: 10.1002/wps.21147. PMID: 37713573; PMCID: PMC10503921.
Staines L, Healy C, Murphy F, Byrne J, Murphy J, Kelleher I, Cotter D, Cannon M. Incidence and Persistence of Psychotic Experiences in the General Population: Systematic Review and Meta-Analysis. Schizophr Bull. 2023 Jul 4;49(4):1007-1021. doi: 10.1093/schbul/sbad056.
Bighelli I, Rodolico A, Garcia-Mieres H et al., Psychosocial and psychological interventions for relapse prevention in schizophrenia: a systematic review and network meta-analysis. The Lancet Psychiatry, Volume 8, Issue 11, 969 – 980. doi: 10.1016/S2215-0366(21)00243-1
Cristea IA, Nechita DM. Effective psychological interventions for relapse prevention in schizophrenia. Lancet Psychiatry. 2021 Nov;8(11):938-939. doi: 10.1016/S2215-0366(21)00351-5
