Munchhausen by proxy is zo’n diagnose die het goed doet in boeken en ziekenhuisseries. Een diagnose die afschuw oproept en tegelijkertijd ook intrigerend is, want hoe kan een moeder (het is toch meestal een moeder) in staat zijn haar bloedeigen kind ziek te maken?
Het leven noemen is de debuutroman van Aisha Dutrieux (1983). Het verhaal beschrijft het leven van Vera en haar moeder Mira, die leidt aan het Munchhausen by proxy syndroom, in DSM-5 termen: nagebootste stoornis, opgedrongen aan iemand anders. Het verhaal begint in 1994, wanneer Vera 4 jaar oud is en haar moeder werkt als verpleegkundige in de thuiszorg. We leren Mira direct kennen als een nukkige vrouw, die zo min mogelijk tijd bij haar patiënten probeert door te brengen en haar dochter afsnauwt als die een tekening voor haar maakt. Het boek springt heen en weer tussen dit verleden, in de jaren ’90 en begin jaren ’00, en het heden, waarin de volwassen Vera met een burn-out bij haar therapeut zit.
Hoewel de hoofdstukken over het verleden vanuit het perspectief van moeder Mira zijn geschreven, leren we haar in het boek niet echt kennen. Ze blijft een vrij vlak personage, de boze (stief-)moeder uit een sprookje die haar kind jarenlang opzettelijk vergiftigt. Niet alleen als (jonge) psychiater, maar ook als neutrale lezer, ben je op zoek naar het ‘waarom’ achter iemands acties, iets waardoor je je met de personages kunt identificeren. Bij Mira lukt dat niet. De auteur lijkt wel een poging te doen het gedrag van Mira te verklaren, door te vertellen hoe haar vader jong overleed en haar moeder haar verwaarloosde, maar het is niet voldoende om empathie of zelfs maar medelijden voor Mira te voelen. Mira lijdt niet alleen aan Munchhausen by proxy, ze is vooral eigenlijk gewoon een naar mens, die een hekel heeft aan haar patiënten en haar dagen doorbrengt met het poetsen van haar huis en anders wel op Hyves of Facebook rondhangt waar ze onbekende mensen van (pseudo-)medisch advies voorziet.
Het boek leest prettig en snel. De auteur heeft een korte, sobere vertelstem die goed bij het onderwerp past. Een aantal verhaallijnen wordt niet helemaal uitgewerkt, waardoor je je afvraagt welk doel deze dienen. Zo begint het boek met de uitleg dat de ouders van Mira (Spaans voor ‘kijk’) haar zo genoemd hebben, omdat ‘de zwartjes’ (sic) in Malaga dat naar hen riepen om hun koopwaar aan te prijzen. Dat de betekenis van haar naam symbool staat voor de aandacht die ze in haar hele leven naar zich toe probeert te trekken is mooi gevonden, maar doordat dit ook direct wordt uitgelegd, verliest het iets van kracht. Daarbij roept het vragen op waar niet meer op teruggekomen wordt: wat deden haar ouders in Malaga, waarom noemen ze hun kind naar iets wat ‘de zwartjes’ naar hen riepen en van wie komt die term ‘zwartjes’ eigenlijk, is dat een citaat van haar ouders (ik ga er althans vanuit dat dit niet uit het vocabulaire van de auteur zelf komt)?
Het boek brengt een psychische stoornis onder de aandacht en beschrijft de gevolgen die deze stoornis voor het slachtoffer kan hebben. Dat is interessant en zeker te prijzen. Echter, als (jonge) psychiater en als lezer hoop je bij het lezen van een boek meer te begrijpen over de beweegredenen van de personages. Een kijkje in de ziel, zelfs -of misschien juist- bij personages die zulke afschuwelijke dingen doen. Daarin slaagt dit boek helaas niet helemaal.
Referentie:
Het leven noemen
Aisha Dutrieux
Spectrum
ISBN: 9789000377572
216 pag.
