Het principe is simpel: een gezellig groepje assistenten psychiatrie dat af en toe samenkomt om een boek te bespreken dat ze allemaal gelezen hebben. En dan liefst een boek met een psychiatrisch thema.
Niet om nogmaals droge wetenschappelijke literatuur te moeten lezen, maar om van fictie, faction of een biografie te kunnen proeven en bespreken wat het met ons doet als persoon. In deze COVID-19 tijden waren we dan wel gebonden aan ons computerscherm en niet gezellig op café, maar dat hield ons niet tegen.
Boek: De eenzaamheid van de priemgetallen – Paolo Giordano
Deze indrukwekkende Italiaanse debuutroman vertelt het verhaal van twee mensen getekend door hun verleden. De auteur slaagt erin om je te gidsen door de innerlijke leefwerelden van de hoofdpersonages op een manier die nog lang blijft nazinderen.
Wat ons erg opviel was hoe realistisch Giordano de problematieken kan schetsen waar de personages mee in aanraking komen. Bij Alice gaat dat over een eetstoornis, bij Mattia over de verdwijning van zijn tweelingzusje. Hoewel het nooit wordt uitgesproken, lijkt het ook al snel vrij duidelijk dat Mattia op het autismespectrum zit, iets dat de auteur met heel weinig woorden heel raak kan weergeven.
Mooi is ook de manier waarop we de personages zien opgroeien. Het verhaal start als ze beide kinderen zijn en eindigt als ze in hun twintigerjaren zitten. De innerlijke stemmen klinken heel getrouw, ze werpen je als lezer terug in hoe de wereld eruit zag als kind, hoe stresserend het kan zijn om door die puberteit te gaan, hoe hulpeloos je je soms kan voelen in de vroege volwassenheid.
De auteur neemt je als lezer vaak mee naar oncomfortabele plaatsen, en dat voel je des te sterker doordat het verhaal zo intens beleefd wordt. Het is een verfrissend eerlijk boek, de emoties en de belevingen van de personages dringen binnen en je wordt als lezer niet gespaard. Eén iemand zegt er zelfs bij dat hoewel ze het boek erg goed vond, ze het nooit meer opnieuw zal lezen. Bijzonder, want iemand anders heeft het ondertussen al voor de zoveelste keer gelezen en blijft het vastnemen. Iedereen is het eens over de pakkende leeservaring, ondanks de pijnlijke momenten.
De taal die de auteur gebruikt is krachtig in zijn eenvoud. De conversaties voelen soms wat stuntelig aan, maar op een doelbewuste manier die de stunteligheid van de personages tot leven brengt. Hij maakt veel gebruik van observaties in plaats van gevoelsbeschrijvingen, wat een met momenten filmisch gevoel geeft.
Er wordt ook veel beeldspraak gebruikt. Bij Alice worden er bijvoorbeeld vaak uitdrukkingen aangehaald die rond de maag draaien. Dit versterkt het idee dat haar emoties en zelfbeeld gevoed worden vanuit haar lichaam en eetgedrag. Bij Mattia wordt er veel in wiskunde vertaald, want dat is hoe hij de wereld tracht te begrijpen en de chaos tracht te ordenen. Dit brengt hem rust, en die rust straalt ook af op de lezers. Een van de leden heeft zelf een diagnose van ASS en ervaart dit boek als een goede weergave van wat het kan betekenen.
Interessant hierin zijn ook de ervaringen van de ouders van Mattia. Zij lijken volledig vast te zitten in hopeloosheid. Hun dochter verdwijnt, hun zoon maakt geen contact met hen, en ze moeten machteloos toekijken hoe Mattia keer op keer in automutilatie hervalt. Je voelt hoe ze steeds maar weer toenadering proberen zoeken op een manier die Mattia niet begrijpt en waar hij niet aan tegemoet kan komen. Ze hebben nooit de kans gekregen om kwaad te zijn op hem omwille van de rol die hij heeft gespeeld in de verdwijning van zijn zus, en ze hebben nooit dat verlies kunnen verwerken.
Ook de beschrijvingen van de eetstoornis voelen voor ons heel realistisch vanuit een professioneel oogpunt, ook al hebben we er geen persoonlijke ervaring mee. Iemand in de groep geeft aan dat dit boek haar recent geholpen heeft bij het afnemen van een anamnese, om verbinding te maken met de beleving van de patiënt. Het lezen van fictie kan hierin een belangrijke rol spelen, die misschien niet voldoende erkend wordt. Het geeft een manier om in iemands hoofd te zitten zonder dat dit een universele ervaring moet betreffen, of een enkele waarheid moet bevatten.
Het boek is geschreven met heel veel respect en aandacht voor mensen met psychisch lijden. En ondanks de aanwezigheid van veel psychiatrische thema’s, blinkt de eigenlijke psychiatrie in afwezigheid. Nooit is er sprake van een bezoek aan psycholoog, psychiater of psychiatrisch centrum. Ook al zouden ze het soms wel kunnen gebruiken. De zelfhaat die beide personages voelen was zwaar om te lezen en kwam erg binnen. Alice beschrijft haar eetstoornis als een manier om te verdwijnen, om alsmaar kleiner en kleiner te worden tot ze helemaal geen spoor meer maakt. Mattia doet zichzelf pijn omdat hij zijn eigen schuldgevoelens niet kan verdragen, en vaak ook de wereld rondom hem niet begrijpt.
Wat in reviews van dit boek soms naar voor komt is dat er dingen niet afgerond lijken te worden. Dit viel ons ook op, maar dan juist op een positieve manier. Want het geeft eigenlijk heel mooi weer hoe het leven loopt. Dingen geraken nu eenmaal niet allemaal opgelost, er komt geen grote derde act waarin er gevoelens worden opgebiecht en verloren zusjes worden teruggevonden. Dat is weer een manier waarop je als lezer op die ongemakkelijke plaats wordt gehouden. Je wordt ook daar niet in gespaard. Maar voor die ervaring nemen we de emotionele kater er achteraf graag bij.
Ter afsluiting reflecteerde iedereen op datgene dat het meest bleef nazinderen:
“Het einde blijft hangen. Het ademt. We kunnen het loslaten. Het is open, en vrij, en perfect op een manier.”
“Wanneer Mattia uitleg geeft over tweelingpriemgetallen en we als lezer mee de rust in de cijfers kunnen ervaren.”
“Het stuk wanneer de man van Alice vertrekt en Alice helemaal wegglijdt. Hoe ze zich volledig laat gaan en het anorexiamonster laat overnemen, maar ook hoe ze toch zichzelf probeert te redden.”
“Het beeld van Mattia’s kamer wanneer Alice afscheid gaat nemen. Als ze op bed liggen, elkaar niet aanrakend, net als de tweelingpriemgetallen waar Mattia hen mee vergelijkt.”
Boek: De eenzaamheid van de priemgetallen – Paolo Giordano
Aanwezigen: Katrien Skorobogatov, Aileen Doyle, Chloë De Meyere, Elise Wuyts
