In deze tijden van social distancing en vermenging van werk en privé (Is de koorts van je partner ineens relevant voor je collegae? Beeldbellen met patiënten met je kinderen op de achtergrond?) is het van belang om af en toe even aan de realiteit te ontsnappen. En hoe kan dit beter dan door een uur of twee in de wereld van de fictie te stappen, veilig vanaf de eigen bank?
Maar ook binnen de cinematografische fictie is de psychiatrie niet weg te denken. Hollywoods filmsuccessen als One flew over the cuckoo’s nest (1975), Rain man (1988), The silence of the lambs (1991), Analyze this (1999) of A beautiful mind (2001) zijn natuurlijk gebaseerd op of anders wel verworden tot (soms stigmatiserende) clichés. Maar gelukkig staan hoge kijkcijfers kwaliteit niet altijd in de weg. De twee goed bezochte films over de ziekte van Alzheimer, Still Alice (2014) en Amour (2012) bewezen dit. Maar (juist) ook onder de minder bekende films bevinden zich prachtexemplaren.
Hierbij een greep uit de mooiste speelfilms met een psychiatrisch randje. Was je handen nog even goed en pak de popcorn er maar bij.
Awakenings (1990) een klassieker van Penny Marshall, gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Oliver Sacks, die in de jaren ‘60 met behulp van Levodopa tientallen patiënten met ernstig parkinsonisme en chronische katatonie op basis van encephalitis lethargica genas, (althans…). Een indrukwekkend staaltje artsenij, al is de film zelf wat zoetsappig (en wordt onterecht gesuggereerd dat Sacks heteroseksueel was).
What’s Eating Gilbert Grape (1993) onder regie van Lasse Hallström. Het is veertien jaar na de suïcide van zijn vader en Gilbert (Johnny Depp) zorgt voor zijn broertje met een verstandelijke beperking (Leonardo Di Caprio). Zijn moeder is depressief en morbide obees geworden en komt het huis niet meer uit. Prachtig acteerwerk in een beklemmend Texas.
Fight Club (1999) van de beroemde David Fincher. Een film waarin de hoofdpersoon (Edward Norton) lijdt aan insomnia. Hij bezoekt praatgroepen voor allerlei andere uiteenlopende aandoeningen. Hij ontmoet Tyler (Brad Pitt), die zeep maakt van vet dat afkomstig is van vuilnis van een liposuctiekliniek. Tyler trekt hem over de streep om een vechtclub te starten. Als deze fight club in populariteit toeneemt, raakt hij de grip op de realiteit kwijt. Een grauwe film waarbij de kijker zich ook gedissocieerd gaat voelen en gaandeweg informatie moet integreren om het geheel kloppend te krijgen.
Requiem for a Dream (2000) van Darren Aronofsky, niet het vrolijkste jongetje van de klas. De film vertelt parallelle verhalen van jong en oud, man en vrouw, samen of alleen. Ze hebben één overeenkomst: een ‘stoornis in het gebruik van middelen’, wat nogal een klinisch eufemisme is, zoals de film ons rauw inpepert.
The Hours (2002) is een schitterend Brits-Amerikaanse drama van Stephen Daldry vol steractrices (Nicole Kidman, Meryl Streep, Julianne Moore) gebaseerd op het gelijknamige boek van Michael Cunningham, waarin depressie een hoofdrol speelt en de vrouwen van verschillende generaties verbonden zijn via het boek in het boek: Mrs. Dalloway van Virginia Woolf (die zich suïcideerde in 1941).
Punch-Drunk Love (2002) van Paul Thomas Anderson. Barry Egan (Adam Sandler) is een ondernemer en heeft een bedrijfje in speciale toiletontstoppers. Hij heeft last van woedeaanvallen en (van zijn) zeven zussen, maar leidt een nogal eenzaam leven. Ook koopt Barry grote hoeveelheden chocoladepudding in de supermarkt, omdat hij per verpakking frequent flyer-miles krijgt. Op filmfora wordt druk gediscussieerd over de etiologie van zijn gedrag: sociale angst? OCPD? ASS? Een originele romantische komedie vol on-Hollywoods sociaal ongemak.
Brødre (2004) van Susanne Bier. Tijdens een missie in Afghanistan verdwijnt de uitgezonden militair Michael spoorloos. Zijn broer ontpopt zich tot zijn plaatsvervanger voor de kinderen en misschien ook wel voor zijn vrouw. Dan blijkt Michael nog in leven, maar lijdend aan PTSS kan hij weinig bijkomende stress verdragen. Brothers (2009) is de gladdere Amerikaanse remake, mocht het Deens een drempel vormen.
Synecdoche, New York (2008) van Charlie Kaufman, wiens alle andere films aanraders zijn. Een theatrale vertelling met Droste-effect. De regisseur van de film ín de film heet niet toevallig Cotard, naar de beschrijver van het syndroom van Cotard. De hoofdrolspeler (Philip Seymour Hoffman) wil een theaterstuk maken over het leven, waarin hij om de dood te benaderen ook een cinematografische versie van het syndroom van Capgras introduceert. Een film als geen ander (en mijn persoonlijke favoriet).
Shame (2011), een Brits drama van Steve McQueen met Michael Fassbender in de hoofdrol. Een gewaagd verhaal vol benauwend leed en bij mijn weten de enige filmmaker die het aan heeft gedurfd om een film over seksverslaving te maken.
Melancholia (2011) van Lars Von Trier. Zwart-romantisch drama, waarbij de term romantiek meer gezocht moet worden in het 19e-eeuwse ideaal, dan in de Hollywood-betekenis van het woord. Voor Von Triers doen weinig controversieel, maar de rauwheid van de depressie, waar het hoofdpersonage (Kirsten Dunst) aan lijdt, raakt diep.
Silver Linings Playbook (2012) Pat Solitano (Bradley Cooper) heeft een bipolaire stoornis en trekt na acht maanden opname weer bij zijn ouders in. Tiffany (Jennifer Lawrence) biedt Pat aan hem te helpen het contact met zijn vrouw te herstellen, maar op voorwaarde dat hij ook haar helpt. Een romantische komedie met pijnlijke humor én Robert de Niro en dat pakt samen goed uit.
Her (2013) van Spike Jonze. Met de geweldige acteur Joaquin Phoenix en de zwoele stem (maar niet het voorkomen) van Scarlett Johansson. Her is een romantisch science-fiction drama en won meer dan 85 prijzen. Is er sprake van verstoorde rouw als de coping is dat de verlieservaring wordt opgevuld met een zelflerend gecomputeriseerd besturingssysteem?
Starred Up (2013) , een Brits gevangenisdrama van David MacKenzie. De schrijver Jonathan Asser is werkzaam geweest als therapeut in de mannengevangenis HM Prison Wandsworth (Londen). ‘Starred up’ betekent in gevangenistaal in Engeland: het vervroegd overplaatsen van de delinquent van de jeugd-detentie naar de volwassenen. Dat belooft wat. Zeker als ook je vader daar vast zit.
Deux jours, une nuit (2014), een Belgisch-Frans sociaal-realistisch drama, onder regie van de broers Dardenne. Sandra is nog herstellende van een ernstige depressie als er blijkt dat onder haar collega’s een stemming zal worden gehouden: iedereen krijgt 1000 euro bonus óf de tijdelijke werkneemster (Sandra) behoudt haar baan. Ze heeft twee dagen en een nacht om de anderen ertoe over te halen voor haar te kiezen, in een periode waarin uit bed komen haar al moeite kost.
Mommy (2014), een wervelend Franstalig Canadees drama, geschreven en geregisseerd door Xavier Dolan. De 14-jarige Steve en zijn moeder hebben allebei ADHD, waardoor een wisselwerking ontstaat, die bij beiden de emoties uitvergroot, wat weer invloed heeft op de ontwikkeling van de jongen. ‘Never a dull moment’, verzucht moeder Diane. Zitten ze te veel in hun eigen wereld vol prikkels en wisselende emoties? Of is er in de buitenwereld gewoon te weinig plaats voor een jongen die graag, hard en snel buiten de lijntjes kleurt?
Infinitely Polar Bear (2014) van Maya Forbes. Mark Ruffalo speelt een manisch-depressieve vader, die besluit de moeder van zijn kinderen terug te winnen door nu eens echt de volle verantwoording voor hun twee kinderen op zich te nemen. Een film die het midden houdt tussen een comedy, een Hollywood romcom en een psycho-drama.
The Danish Girl (2015)
Tom Hooper heeft helaas een te gepolijste en geromantiseerde versie van het boek van gemaakt, wat an sich al losjes gebaseerd was op de feiten, maar omdat The Danish Girl toch het verhaal verfilmt van vermoedelijk de eerste man die een geslachtsverandering onderging (jaren ’20), is hij/zij het vermelden waard.
Room (2015) van Lenny Abrahamson. Hartverscheurend, bizar, realistisch, over opgroeien in de grot van Plato, moederliefde, draagkracht en ramptoerisme. Eigenlijk is alle informatie over Room een spoiler, google dus niets en kijk.
Manchester by the Sea (2016) is een prachtige film van Kenneth Lonergan. Een wat mechanische klusjesman (Casey Affleck), die geen oog heeft voor vrouwen en met mannen bij herhaling een gevecht uitlokt. Beroeps-gedeformeerd als we zijn vraag je je meteen af: wat is zijn verhaal? Langzaamaan ontvouwt zich zijn geschiedenis. Onvergetelijk drama over rouw en verlies. Lonergan weet knap de onbeschrijfelijke pijn met sprankjes humor te vermengen.
The Rider (2017) een emotioneel drama van Chloé Zhao over de wereld van de Indian cowboys. Alle acteurs zijn niet-professioneel en spelen zichzelf. Brady is een jonge rodeorijder, die na een ongeval hersenletsel oploopt en zich met zijn beperkingen staande probeert te houden in de machowereld. Ook zijn vader, zusje met autisme en paraplegische (ook ontstaan door een rodeo-ongeval) vriend Lane, spelen zichzelf.
Girl (2018) Een Frans-Vlaams drama van Lukas Dhont over de 15-jarige Lara, een transgender meisje, geboren in het lichaam van een jongen en pas deels op weg is in haar lichamelijke transitie. Ze wordt toegelaten tot de balletacademie, maar heeft begrijpelijkerwijs een nog zwaardere strijd te leveren dan de rest daar. Het script is gebaseerd op het leven van Nora Monsecour, een transvrouw en Belgische danseres.
Den skyldige (De schuldige, 2018) een Deens drama van Gustav Möller. Een ijzersterk script, zeker gezien de uitvoering van de film (dit is niet verder toe te lichten zonder spoiler). Kanttekening is dat het stigma van de ‘gevaarlijke patiënt’ wel bevestigd wordt, maar ondanks dat toch een aanrader.
Uncut Gems (2019) is een Amerikaanse thriller van de broers Josh en Benny Safdie. Adam Sandler speelt Howards Ratner, een Joodse juwelier en gokverslaafde in het Diamon District in New York. Hij doet grote moeite om aan een kostbare edelsteen -een zwarte opaal uit Ethiopië- te komen, in de hoop zijn gokschulden af te betalen.
Hoe? Sommige van de genoemde films zijn te bekijken via Netflix. Ook is in veel gemeenten de collectie van de openbare bibliotheek (die vaak indrukwekkend compleet en actueel is) online te reserveren en zijn gereserveerde films gratis te leen op DVD. Op Film.nl is van veel films op te zoeken hoe en tegen welke prijs (variërend van 0.99 tot 9.99 euro) ze legaal te zien zijn: er wordt verwezen naar bijvoorbeeld Moviemax, pathé.nl, Bookspot of iTunes. Enkele meer op arthouse gerichte initiatieven zijn hier nog niet in meegenomen, zoals Picl.nl (films online per stuk te koop, waarmee direct een filmhuis naar keuze gesteund wordt; ook films die nu nog zouden draaien in de filmhuizen) en Cinetree (iedere week een selectie door Nederlandse acteurs samengesteld te zien voor een abonnementsprijs). Illegaal downloaden schijnt ook een optie te zijn, maar de echte filmliefhebber kiest natuurlijk voor een vorm waarmee de filmindustrie gesteund wordt.
