Onderzoek naar diversiteit en seksualiteit staat onder druk – Nederland moet aan het werk

Sinds 2005 vindt de Week van de Lentekriebels plaats, waarin basisschoolleerlingen kennismaken met relationele en seksuele vorming. In de afgelopen jaren legde de reacties hierop bloot hoe conservatieve groepen proberen het denken over gender en seksuele diversiteit te beïnvloeden. Hoe bedreigend de inmenging van deze agenda is, zagen we afgelopen weken in de VS, waar scholings- en onderzoeksprogramma’s rondom deze thema’s werden afgebroken. Hoe voorkomen we dat we in Nederland dezelfde kant op gaan?

In Nederland wordt 1 op de 10 LHBTI+’ers slachtoffer van geweld, rapporteerde het CBS in 2023. Ook voelt deze groep zich vaker onveilig. De kale feiten over de gezondheidsrisico’s die minderheden -of dat nou LHBTI+’ers zijn of andere minderheidsgroepen zoals mensen met een migratieachtergrond- lopen spreken voor zich en zijn al decennia constant. Zij leven gemiddeld korter en hebben tijdens hun leven meer last van ziekte en sociaaleconomische problemen. Ook ervaren zij minder steun van anderen. Deze verschillen vinden hun oorsprong niet in het individu, maar in de maatschappij waarin minderheden vaker negatieve boodschappen horen over zichzelf, buitengesloten of gediscrimineerd worden. Om maatschappelijke acceptatie te vergroten en gezondheidsverschillen te verkleinen zijn goede voorlichting en onderzoek van groot belang. Onderzoek geeft inzicht in de onderliggende oorzaken, en kan evalueren of bepaalde interventies effectief zijn in het verkleinen van de verschillen.

De laatste jaren zien we dat onderzoek politiek gemaakt wordt om de uitkomsten in diskrediet te brengen. Dit lijkt een bewuste strategie van conservatieve groeperingen, zoals in aanloop naar de Week van de Lentekriebels. Het speelboek is inmiddels duidelijk: progressieve thema’s worden gepolitiseerd, de legitimiteit van wetenschap wordt structureel bevraagd, en conservatieve retoriek wordt opgeworpen als het redelijk alternatief. Als uitkomst van deze strategie zien we hoe in de VS onderzoekssubsidies worden geschrapt als manier om conservatieve waarden over seksualiteit, diversiteit en gelijkwaardigheid te promoten.

De meest impactvolle consequenties van deze strategie hebben we de afgelopen weken kunnen zien binnen de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH), de overheidsfinancier van Amerikaans toponderzoek naar ziekte, behandeling en gezondheid. De NIH leverde een belangrijke bijdrage aan diversiteitsonderzoek door kennis hierover beschikbaar te stellen. Ook vroegen ze onderzoekers om in hun studies niet slechts witte hoogopgeleide mannen te werven. Snel na aantreden van Trump heeft de NIH via meerdere executive orders de opdracht gekregen ‘onwenselijk onderzoek’ te identificeren en massaal te cancellen.

De afgelopen weken werden 390 onderzoeksbeurzen ingetrokken, waarbij het in 224 gevallen om onderzoek naar LHBTI+- of transgenderpersonen ging. In totaal verdween hiermee 783 miljoen dollar aan onderzoeks- en trainingsfinanciering. Het gaat bijvoorbeeld om onderzoek naar interventies om hiv-besmetting te voorkomen bij kwetsbare gemeenschappen, naar de impact van stress bij moeders van kleur op de gezondheid van hun baby’s, en om meerdere grootschalige onderzoeken naar de veiligheid van transgenderzorg. De lijst van ‘verboden’ onderwerpen laat zien dat de overheid vooral onderzoek beëindigt naar seks(e), (trans)gender, minderheden, diversiteit en kleur (zie tabel). Ook is het NIH-gefinancierde onderzoekers niet meer toegestaan om andere genders dan man/vrouw te rapporteren, zijn alle kennisbronnen over gezondheidsverschillen en diversiteit van de NIH-websites verwijderd, en worden lopende aanvragen voor diversiteitsonderzoek uitgesteld of afgewezen.

Nederland als voortrekker

De situatie in de VS is huiveringwekkend én schadelijk voor de gezondheid van veel mensen wereldwijd. We moeten proactief met deze thema’s aan de slag om te voorkomen dat partijen dezelfde tactieken hier toepassen. Nu wetenschap steeds vaker doelwit wordt van politieke agenda’s, moet Nederland opkomen voor onafhankelijk onderzoek en kennis, zeker ten aanzien van kwetsbare minderheidsgroepen.

Allereerst is het belangrijk dat wetenschappers en hun beroepsgroepen zich blijven uitspreken voor wetenschappelijke vrijheden. Dit versterkt de positie van onderzoekers op onderwerpen die ondermijnd worden. Ten tweede moet Nederland zorgen voor een structurele waarborging van de onafhankelijkheid van onderzoeksfinanciering, en moet er voldoende ruimte blijven voor fundamenteel onderzoek. Adequate wet- en regelgeving moet zorgen dat de beschikbaarheid van onderzoeksgeld vrij blijft van overheidsinmenging. Daarnaast is het belangrijk om op lange termijn te investeren in het breed beschikbaar stellen van kennis over minderheidsgroepen. Op dit moment is Europees onderzoek nog veelal afhankelijk van Amerikaanse servers of databases zoals Pubmed. Universiteiten, onderzoeksinstituten en archieven moeten hun onafhankelijkheid kunnen waarborgen, en moeten daarvoor voldoende gefinancierd worden. Tot slot moet Nederland investeren in meer onderzoek naar en voorlichting over diversiteit en seksualiteit. Want dit alles is geen abstracte, academische kwestie. Als we zulk onderzoek verliezen, verliezen we levensreddende kennis en ondermijnen we de basis van onze inclusieve samenleving. Juist nu moeten we investeren in wetenschap die kwetsbare groepen beschermt en de samenleving weerbaar maakt tegen buitensluiting en intimidatie.

Dr. Tim van de Grift is psychiater-seksuoloog en onderzoeker gespecialiseerd in LHBTI+.