Een verslag van Zorgcongres Gaza door Rosalie Beekman en Lisanne Koomen
“Wat we vandaag wereldwijd zien gebeuren, raakt aan de fundamenten van onze professie. Als voorzitter van de KNMG, die 65.000 artsen in Nederland vertegenwoordigt, sta ik voor drie principes die niet onderhandelbaar zijn:
- Ten eerste: de bescherming van zorgverleners.
- Ten tweede: vrije toegang tot medische zorg.
- En ten derde: de handhaving van internationaal humanitair recht.”
Aldus Jurriaan Penders (voorzitter KNMG) tijdens de opening van het Zorgcongres Gaza afgelopen 14 mei. Tot onze grote bezorgdheid worden deze fundamentele principes in Gaza al meer dan anderhalf jaar ernstig geschonden. Zorgverleners zijn niet veilig, maar zelfs doelwit. Toegang tot medische zorg wordt actief onmogelijk gemaakt en mensenrechten worden geschonden. Hoe ga je daarmee om als arts? Als psychiater (in spe)? Wat is jouw rol? Kun je iets doen? Het doel van het congres was om samen te reflecteren op de schending van het recht op medische zorg, waarin de oorlog in Gaza symbool staat voor andere conflictsituaties in de wereld.
Het Zorgcongres Gaza vindt plaats in Pakhuis de Zwijger, afgeladen met vijfhonderd zorgverleners. Ademloos en soms met tranen op de wangen luisteren wij naar de verhalen van collega’s die belangrijke medische zorg leveren in Gaza, onder onmogelijke omstandigheden.
De dag wordt ingeleid door Suzanne van der Velde (hoofdredacteur Medisch Contact) en Marijn Houwert (voorzitter VvAA) die de Eed van Hippocrates voordragen, afgewisseld met een column van de Gazaanse journaliste Rita Baroud. “De honger is teruggekeerd naar Gaza. En ook de dorst – met zijn scherpe tanden.” Jurriaan Penders bepleit medische neutraliteit: de neutrale opstelling van artsen en andere zorgverleners die fundamenteel is aan het universele recht op zorg. Iedereen, ongeacht ras, religie, levensbeschouwing of politieke opvatting heeft recht op zorg. Tijdens de voordracht van Penders worden borden met ‘Wanneer breekt de KNMG met Israëlische verenigingen?’ omhoog gehouden. Penders onthoudt zich van een antwoord, maar geeft aan dat we mensen behandelen en geen politieke standpunten. Neutraliteit is een terugkerend thema gedurende de dag. Wat is het? En hoe geven we hier invulling aan? Is het niet uitspreken over het schenden van humanitaire grondrechten wel zo neutraal?
“Neutraliteit is niet hetzelfde als zwijgen. Spreek je altijd uit over schendingen van het humanitair recht. Je schiet niet op een ziekenhuis.” Karel Hendriks, directeur van Artsen zonder Grenzen, staat voor een scherm met een roodgekleurde grafiek die sterk oploopt. Het aantal doden en gewonden door aanvallen op ziekenhuizen is in de periode 2020-2024 ruim verviervoudigd, tot 944 doden en 1713 gewonden. Werkplekken van Artsen zonder Grenzen in Gaza zijn ruim veertig keer aangevallen sinds oktober 2023. Hij wijst op verschillende juridische en diplomatieke mogelijkheden die de Nederlandse regering al sindsdien voorhanden heeft gehad om naleving van internationale mensenrechten te bevorderen, maar nog steeds niet benut. Door te zwijgen wordt het humanitair recht uitgehold en dit vormt een directe bedreiging voor zorgverleners in oorlogsgebieden. Waarom zouden andere landen zich hier nog aan houden als zelfs Nederland, het thuisland van het internationale strafhof, zwijgt?
Ook Amrish Baidjoe, epidemioloog en infectioloog van AzG, benadrukt het belang van dialoog. Om adequate hulp op gang te krijgen in rampsituaties zijn zowel accurate gegevens als politieke sturing noodzakelijk. Actievoeren kan hierdoor op veel manieren: door aandacht te vragen, maar ook door ander belangrijk werk zoals gegevens verzamelen of hulp verschaffen. “It’s better to light a candle than to curse darkness”, oftewel: we moeten hoopvol en strijdvaardig doorgaan. Want naast het oorlogsgeweld wordt de bevolking onder andere bedreigd door een ontbrekend vaccinatieprogramma en het continue inademen van vervuilde lucht met stof van ingestorte gebouwen. De totale blokkade van humanitaire hulp die nu al twee maanden duurt, leidt tot ernstige voedseltekorten. Zelfs in ziekenhuizen is vanaf volgende week het eten helemaal op: nu krijgen patiënten nog een halve maaltijd per dag.
Javid Abdelmoneim, ook van Artsen zonder Grenzen, spreekt van een gerichte, structurele aanval op medische zorg in Gaza. Hij beschrijft hoe alle pijlers van zorg, ‘de 5 S-en’, belemmerd werden in het ziekenhuis waar hij werkte. Ziekenhuizen worden aangevallen (1. Safety) en belangrijk personeel, zoals een hele lijst afdelingshoofden, is al dan niet op de werkvloer gedood (2. Staff). Door bombardementen en evacuaties zijn er geen gebouwen (3. Structures), door blokkades is inmiddels is ruim 30% van de medicatie helemaal op (4. Stock) en kunnen de meeste ambulances niet meer rijden (5. Systems). Een flagrante oorlogsmisdaad.
Een bekend gezicht voor ons was Yasser Abu-Jamei, psychiater in Gaza en directeur van het Gaza Community Mental Health Programme (GCMHP). Op het NvvP voorjaarscongres afgelopen april organiseerden wij een sponsorrun voor GCMHP. Ruim 100 collega’s renden mee en terwijl we een videoboodschap van dr. Abu-Jamei keken stroomden de donaties binnen tot een recordbedrag van ruim €28.000. Dr. Abu-Jamei vertelt nu over de zorgverlening van GCMPH (zie dit artikel) en zet de meest recente cijfers op een rij (zie kader).
Ook Antone Kamel, psycholoog van Médecins du Monde op de Westelijke Jordaanoever benadrukt het belang van psychosociale ondersteuning. Het redt levens omdat het ouders helpt om voor hun kinderen te zorgen en zorgverleners overeind houdt om voor patiënten te zorgen. Het is bewonderenswaardig hoe onze collega’s dat blijven doen, zelfs terwijl hun eigen teamleden vermoord of gevangen genomen zijn. Voor hen is het belangrijk dat we aandacht voor ze hebben, zodat zij niet vergeten worden. “We are not numbers.”
Door deze indrukwekkende en hartverscheurende verhalen rijst ook bij ons de vraag wat we zouden kunnen doen als Nederlandse zorgverleners. Adam Anas, infectioloog in het Erasmus MC, draagt bij door het uitvoeren van teleconsulten met patiënten uit Gaza via de organisatie GXZA Health. Huisarts en ondernemer Bernard Leenstra benadrukt dat we ons niet moeten laten leiden door angst om te falen, maar doelgericht aan de slag moeten gaan. Het congres wordt afgesloten door initiatiefnemer en huisarts Shakib Sana die benadrukt dat Gaza geen voorland moet zijn van de destructie van de gezondheidszorg. “Laat je angst varen, heb geen angst voor medemenselijkheid.”
Toch ervaren wij, ook na dit indrukwekkende congres, angst om ons uit te spreken. En hebben wij onderling discussie over de term genocide. Benoemen we de genocide wel of niet in dit artikel? Voor de ene redacteur is het duidelijk, want het rapport van Amnesty spreekt boekdelen. De andere redacteur is voorzichtiger. De term genocide werd ook door veel sprekers vermeden. Hoe denk jij hierover?
Ter reflectie en afsluiting daarom nog enkele quotes vanuit het congres:
- “What is our duty? Take the side of justice and dignity.” – Javid Abdelmoneim, Médecins Sans Frontières
- “We mogen medische neutraliteit niet gebruiken als façade om ons niet uit te spreken. Als we verandering willen, dan is het noodzakelijk om ons uit te spreken.” – Amrish Baidjoe, Médecins Sans Frontières
- “Our lives begin to end the day we become silent about things that matter” – Martin Luther King Jr.
- “Laten we voorzichtig zijn met elkaar de maat nemen.” Karel Hendriks, directeur Artsen zonder Grenzen Nederland, roept op tot verbinding tussen zorgverleners die willen bijdragen aan bevordering van het internationaal recht.
Afbeelding: Karel Hendriks, directeur van Artsen Zonder Grenzen Nederland, op het zorgcongres Gaza. Het aantal doden (grijs) en gewonden (rood) door aanvallen op ziekenhuizen en klinieken loopt snel op in de periode 2020-2024. *doden in 2024 is inmiddels opgelopen tot 944. Bron: https://extranet.who.int/ssa/LeftMenu/Index.aspx
Wil je in de actiemodus?
Maak aanstaande zondag 18 mei tijd voor: de Rode Lijn demonstratie.
Teken de petitie van Amnesty ‘Stop de genocide’.
Verzorg teleconsultaties via GXZA Health.
Sluit je aan bij artsen voor Gaza.
Meer weten?
Kijktip: interview met Javid Adbeldmoneim na zijn terugkomst uit Gaza bij BBC Amanpour. https://edition.cnn.com/2024/08/12/tv/video/amanpour-javid-abdelmoneim-gaza
Column Gazaanze journaliste Rita Baroud in NRC: https://www.nrc.nl/nieuws/2025/04/23/is-dat-geluid-mijn-hartslag-of-de-echo-van-de-volgende-raket-a4890866
Rapport Dokters van de Wereld over de hongersnood in Gaza: https://doktersvandewereld.org/actueel/nieuws/in-gaza-wordt-honger-als-oorlogswapen-gebruikt/
Medische neutraliteit in het handvest van Artsen zonder Grenzen: https://www.artsenzondergrenzen.nl/over-ons/handvest
Colombo e.a. Decision-making in humanitarian crises: politics, and not only evidence, is the problem https://researchonline.lshtm.ac.uk/id/eprint/4648772/1/EP3-4_214-art1.pdf
De volledige voordracht van Jurriaan Penders, voorzitter KNMG, op het Zorgcongres Gaza: https://www.knmg.nl/actueel/nieuws/nieuwsbericht/knmg-voorzitter-jurriaan-penders-sprak-op-zorgcongres-gaza-over-belang-medische-neutraliteit
Medisch Contact over het vlammende betoog van Karel Hendriks: https://www.medischcontact.nl/actueel/laatste-nieuws/nieuwsartikel/artsen-zonder-grenzen-mede-dankzij-de-nederlandse-overheid-lachen-gewapende-groepen-ons-uit
Kader: Cijfers benoemd op het zorgcongres over de Gazaanse slachtoffers vanaf 7 oktober 2023 (inwoners: 2,1 miljoen)
- 52.000 overledenen; meer dan 18.000 kinderen en 12.400 vrouwen
- 11.000 vermisten, waarvan 4700 kinderen en vrouwen. 118.700 gewonden
- 39.000 kinderen mist een ouder, 17.000 beide ouders. 7000 kinderen hebben een blijvende handicap, 800 amputatie van een ledemaat.
- 25 ziekenhuizen zijn beschadigd, meer dan 40 aanvallen vonden plaats op ziekenhuizen van Artsen zonde Grenzen.
- 330.000 zijn huizen beschadigd. 142 scholen en universiteiten zijn verwoest
- 99% van de bevolking is minstens één keer geëvacueerd. Ruim 70% al meer dan vier keer
- 1 op de 4 kinderen leed november 2024 aan acute ondervoeding. Dit getal is nu waarschijnlijk aanzienlijk hoger gezien er al 2 maanden geen voedsel meer binnenkomt.
