Een Nationaal Preventieakkoord, een Rookvrije generatie en massaal gebruik van de Ommetje app. Leefstijl is een hot topic en ook de coronacrisis maakt maar weer duidelijk hoe belangrijk leefstijl is voor de preventie en behandeling van ziekten en mentale gezondheid.
Ook in de psychiatrie maakt leefstijlgeneeskunde een opmars. In november kwam het Tijdschrift voor Psychiatrie met een themanummer over leefstijlpsychiatrie, in de afgelopen jaren is er in Nederland een aantal mooie studies over leefstijl gepubliceerd en het eerste Nederlandstalige handboek leefstijlpsychiatrie is in de maak 1–3. Leefstijlinterventies mogen in de psychiatrie simpelweg niet ontbreken. Leefstijl blijkt een causale rol te spelen in het ontwikkelen en behandelen van psychiatrische aandoeningen (hierover later in de leefstijlreeks een apart stuk 4). Leefstijl kan dus worden ingezet als medicijn. Denk aan stoppen met roken ter vermindering van angst en depressieve klachten 5. Bovendien overlijden mensen met een ernstige psychiatrische aandoening gemiddeld 15 jaar eerder dan de algemene populatie 6, onder andere doordat ze een 1,4-2 keer zo hoge kans hebben op obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten 4 en een 10x zo hoge kans om te overlijden aan COPD 7. Dit mortaliteitsverschil wordt dus met name veroorzaakt door leefstijlgerelateerde ziekten en het aandeel hiervan werd de afgelopen jaren alleen maar groter 8.
Niet voor niets natuurlijk dat de richtlijnen adviseren om jaarlijks een somatische screening te doen en halfjaarlijks een leefstijlanamnese te doen. In de dagelijkse praktijk schiet dit er helaas vaak bij in. Want zeg nu zelf: van hoeveel van jouw patiënten weet jij precies hoe hun leefstijl eruitziet? En met welk deel van jouw patiënten bespreek jij leefstijldoelen zoals meer bewegen of een stoppen met roken advies? En daarnaast, hoe is jouw eigen leefstijl eigenlijk? Het blijkt namelijk best lastig te zijn om een voldoende voor gezonde leefstijl te halen. In 2019 voldeed maar de helft van de Nederlanders aan de beweegnorm 9 en minder dan 10% van de Nederlanders eet de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente (*) 10.
Voor de algemene bevolking is het dus best lastig om een gezonde leefstijl te hebben. Voor mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid kan het nog ietsje lastiger zijn. Symptomen als somberheid, angst, initiatiefverlies, verminderde motivatie en vermoeidheid maken het er niet makkelijker op. Tel daarbij op dat veel psychofarmaca gepaard gaan met gewichtstoename, vermoeidheid, hypertensie en hyperglycemie. Daarnaast ervaren mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid ook nog andere barrières, als weinig sociale steun, stigma, zelfstigma en een slechte financiële positie, die een gezonde leefstijl moeilijker bereikbaar maken 11.
Belangrijk dus om leefstijl bespreekbaar te maken in de spreekkamer. Jouw skills in motiverende gespreksvoering zijn hierbij van nut en je kunt patiënten helpen door hen concrete doelen te laten stellen. Apps als ‘Ommetje’ (bewegen), ‘Muva’ (bewegen), ‘Kies ik Gezond’ (voeding), Breathe (meditatie), QuitNow (stoppen-met-roken) kunnen ondersteunend zijn (en ook leuk om zelf te gebruiken). En overweeg eens om het consult wandelend te doen, zo haal je zelf ook gemakkelijker de beweegnorm.
Daarnaast hoef je het natuurlijk niet allemaal zelf te doen en bestaan er voldoende verwijsmogelijkheden. De meeste GGz instellingen of psychiatrische ziekenhuizen hebben een (beperkt) aanbod van beweeginterventies. Vanuit de basisverzekering worden 3 sessies bij een diëtist vergoed indien iemand een risico heeft op hart- en vaatziekten en de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) wordt vergoed voor mensen met een BMI >30 of 2 risicofactoren op hart- en vaatziekten. Tevens wordt insomnia CGT en jaarlijks mag iemand een stoppen met roken poging doen op kosten van de verzekeraar.
Nieuwsgierig geworden naar leefstijlpsychiatrie? In de DJP Leefstijlreeks zullen we je de komende tijd een update geven van de wetenschappelijke en praktische stand van zaken wat betreft leefstijl in de psychiatrie met onderwerpen als bewegen, voeding en verslaving. Met als leefstijldoel om ook de jonge psychiater warm te laten lopen voor leefstijlpsychiatrie.
(*) Nederlandse beweegnorm volwassenen: 2,5 uur per week matig intensieve inspanning en 2x per week bot- en spierversterkende activiteiten. Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente: 250 gram. En? Scoor jij een voldoende?
Referenties
1. Looijmans A. LIFESTYLE INTERVENTIONS in Patients with a Severe Mental Illness.
2. Deenik J, Tenback D, Hendriksen I, Tak E, Van Harten P. The effects of a multidisciplinary lifestyle-enhancing treatment for severe mentally ill inpatients (MULTI-study). Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2017;267(1):S88. doi:10.1007/s00406-017-0824-8 LK – http://sfx.library.uu.nl/utrecht?sid=EMBASE&issn=09401334&id=doi:10.1007%2Fs00406-017-0824-8&atitle=The+effects+of+a+multidisciplinary+lifestyle-enhancing+treatment+for+severe+mentally+ill+inpatients+%28MULTI-study%29&stitle=Eur.+Arch.+Psychiatry+Clin.+Neurosci.&title=European+Archives+of+Psychiatry+and+Clinical+Neuroscience&volume=267&issue=1&spage=S88&epage=&aulast=Deenik&aufirst=J.&auinit=J.&aufull=Deenik+J.&coden=&isbn=&pages=S88-&date=2017&auinit1=J&auinitm=
3. Vermeulen J. Smoking cessation treatment in a psychiatric hospital: An implementation study.
4. Firth J, Solmi M, Wootton R, et al. A meta-review of “lifestyle psychiatry”: the role of exercise, smoking, diet and sleep in the prevention and treatment of mental disorders. World Psychiatry. 2020;(October):360-380. doi:10.1002/wps.20773
5. Gemma MJ TaylorNicola LindsonAmanda FarleyAndrea Leinberger-JabariKatherine SawyerRebecca te Water NaudéAnnika TheodoulouNaomi KingChloe BurkePaul Aveyard. Smoking cessation for improving mental health. Cochrane Database Syst Rev. 2021;march.
6. Plana-Ripoll O, Pedersen CB, Agerbo E, et al. A comprehensive analysis of mortality-related health metrics associated with mental disorders: a nationwide, register-based cohort study. Lancet. 2019;394(10211):1827-1835. doi:10.1016/S0140-6736(19)32316-5
7. Olfson M, Gerhard T, Huang C et al. Premature Mortality Among Adults With Schizophrenia in the United States. JAMA Psychiatry. 2015;july.
8. Plana-Ripoll O, Weye N, Momen NC, et al. Changes over Time in the Differential Mortality Gap in Individuals with Mental Disorders. JAMA Psychiatry. 2020;77(6):648-650. doi:10.1001/jamapsychiatry.2020.0334
9. CBS. Helft Nederlanders voldeed in 2019 aan beweegrichtlijnen. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/17/helft-nederlanders-voldeed-in-2019-aan-beweegrichtlijnen. Published 2020.
10. RIVM. Schijf van Vijf. https://www.wateetnederland.nl/onderwerpen/schijf-van-vijf.
11. J. Firth, S. Rosenbaum, B. Stubbs, P. Gorczynskim ARY and DV. Motivating factors and barriers towards exercise in severe mental illness: a systematic review and meta-analysis. Psychol Med. 2016;46(14):2869-2881. doi:10.1017/S0033291716001732
