Tijdens onze geneeskunde-opleiding leren we allemaal dat vrouwen atypische klachten hebben als ze een hartinfarct hebben. ‘Atypisch’ (of aspecifiek) wil hier vooral zeggen dat de klachten anders zijn dan de klachten die we van witte heteroseksuele cis-mannen van middelbare leeftijd kennen. Hieruit blijkt dus dat de man als standaard voor het ‘typische’ klachtenpatroon wordt gebruikt. Niet zo feministisch. Minder bekend is dat dit ook geldt voor vrouwen met schizofreniespectrum-stoornissen. Een ‘klassieke’ psychose begint rond de leeftijd van 20 jaar, is vaak geassocieerd met drugsgebruik en agitatie, en na behandeling blijven negatieve symptomen vaak bestaan (Jongsma e.a. 2019). Dit is inderdaad hoe een psychose bij mannen er vaak uit ziet.
Een psychose bij vrouwen begint vaak later dan bij mannen (Sommer e.a. 2020). Door dit latere debuut van de ziekte hebben vrouwen vaak al een opleiding afgerond, een relatie of zelfs een gezin gesticht voor hun eerste psychose begint. Ook hebben vrouwen vaak meer affectieve symptomen dan mannen (Riecher-Rössler e.a. 2018), is er vaker internaliserende dan externaliserende problematiek, en hoewel agressie jegens anderen vaker voorkomt bij mannen, is autoagressie (zelfbeschadiging en zelfmoordpogingen) frequenter bij vrouwen (Sommer e.a. 2020), ook in de premorbide/prodromale fase voor de onset van psychotische symptomen (Bolhuis et al 2021). Daarnaast komt bij vrouwen met schizofreniespectrum-stoornissen seksueel en emotioneel misbruik in de kindertijd vaker voor dan bij mannen met dergelijke diagnoses (Comacchio e.a. 2019). Door de bovengenoemde verschillen in presentatie, worden vrouwen met psychotische klachten vaak geclassificeerd als een persoonlijkheidsstoornis of een stemmingsstoornis, voordat de psychose herkend wordt.
Deze ‘atypische’(oftewel, vrouwelijke) presentatie zorgt er waarschijnlijk voor dat vrouwen veel langer rondlopen met een onbehandelde psychose (gemiddeld 6,6 jaar) in vergelijking met mannen (2,5 jaar) (Køster e.a. 2008). Dat is kwalijk, want een langere duur van onbehandelde psychose betekent vaak een (veel) slechtere uitkomst (Murru & Carpiniello 2018).
Ook de behandeling bij vrouwen verdient speciale aandacht. Vrouwen worden, door hun typisch wat latere presentatie, vaak uitgesloten van deelname aan vroege interventieteams (VIP-teams), die vaak een maximale leeftijd hanteren. Daarmee worden vrouwen van effectieve evidence-based behandeling buitengesloten, wat ronduit discriminatie is. Bovendien is bij vrouwen traumabehandeling van essentieel belang, gezien het frequente voorkomen van misbruik in de kindertijd.
Het wordt daarom tijd dat wij psychiaters, net als cardiologen, gaan erkennen dat mannen en vrouwen een andere presentatie van ziektebeelden kunnen hebben, zodat we die psychoses bij vrouwen eerder kunnen herkennen en beter gaan behandelen.
Mocht je meer willen lezen over dit onderwerp, zie eerdere publicaties van deze auteur:
Brand, B. A., de Boer, J. N., Dazzan, P., & Sommer, I. E. (2022). Towards better care for women with schizophrenia-spectrum disorders. The Lancet Psychiatry.
de Boer, J. N., Brand, B. A., & Sommer, I. E. C. (2022). Vrouwen met schizofreniespectrum-stoornissen verdienen betere zorg. Tijdschrift voor Psychiatrie, (2022/8), 500-503.’
Bronnen
Bolhuis, K., Lång, U., Gyllenberg, D., Kääriälä, A., Veijola, J., Gissler, M., & Kelleher, I. (2021). Hospital presentation for self-harm in youth as a risk marker for later psychotic and bipolar disorders: a cohort study of 59 476 Finns. Schizophrenia bulletin, 47(6), 1685-1694.
Comacchio C, Howard LM, Bonetto C, e.a. The impact of gender and childhood abuse on age of psychosis onset, psychopathology and needs for care in psychosis patients. Schizophr Res 2019; 210: 164-71.
Jongsma, Hannah E., Caitlin Turner, James B. Kirkbride, and Peter B. Jones. 2019. “International Incidence of Psychotic Disorders, 2002–17: A Systematic Review and Meta-Analysis.” The Lancet Public Health 4 (5): e229–44. https://doi.org/10.1016/S2468-2667(19)30056-8.
Køster A, Lajer M, Lindhardt A, e.a. Gender differences in first episode psychosis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2008; 43: 940-6.
Murru A, Carpiniello B. Duration of untreated illness as a key to early intervention in schizophrenia: a review. Neurosci Lett 2018; 669: 59-67.
Riecher-Rössler A, Butler S, Kulkarni J. Sex and gender differences in schizophrenic psychoses – a critical review. Arch Womens Ment Health 2018; 21: 627-48.
Sommer IE, Tiihonen J, van Mourik A, e.a. The clinical course of schizophrenia in women and men – a nation-wide cohort study. NPJ Schizophr 2020; 6: 12.
