In de rubriek ‘Laura, mag ik wat vragen’, beantwoorden we klinisch farmacologische vragen van onze lezers. Heb jij ook een vraag? Mail hem naar [email protected].
“Hoi Laura,
Twee AIOS vertelden dat quetiapine pas een anti-psychotisch effect krijgt vanaf 600mg. Hoe zit dat?
Groet,
Monique”
“Hoi Monique,
Je AIOS hebben gelijk, behalve dat zelfs een dosering van 600mg mogelijk niet genoeg is.
Hoe zit dat?
Uit onderzoek is gebleken dat er voor antipsychotica een relatie is tussen blokkade van D2-receptoren in de mesolimbische en mesocorticale dopamineroutes en het klinische effect. Er wordt aangenomen dat er minimaal 65% de D2-receptorbezetting nodig is voor een antipsychotisch effect. Een D2-bezetting van meer dan 80% verhoogt het risico op extrapiramidale en cognitieve bijwerkingen. Zie ook hier.
De receptorbezetting is met een eenvoudige wiskundige formule af te leiden uit de zogenoemde Ki-waarde. Die Ki-waarde geeft weer hoe graag het middel aan de receptor wil hechten (de affiniteit). Hoe lager de Ki, hoe hoger de affiniteit en hoe sterker een geneesmiddel bindt aan die receptor. De Ki-waarden van psychofarmaca kan je opzoeken in de PDSP-database. Best leuk om eens te doen.
In dit onderzoek werd de D2-receptorbezetting geschat voor acht verschillende antipsychotica, waaronder quetiapine. Wat bleek (zie figuur 1 in dat artikel): zelfs bij een dosis van 800mg komt de receptorbezetting van quetiapine voor de D2-receptor niet boven de 40%. Als we uitgaan van die benodigde 65% D2-receptorblokkade voor een antipsychotisch effect, kunnen we ons dus afvragen hoe effectief quetiapine als antipsychoticum kan zijn.
In de Lancet netwerk-meta-analyse komt het middel op zich niet als meest effectief antipsychoticum uit de bus (o.a. amisulpride, olanzapine en clozapine doen het beter), maar ook niet als slechtst. Hoewel de mate van D2-blokkade wel een belangrijke rol speelt, kan het dus niet de volledige reikwijdte van het antipsychotische effect verklaren, wat ook blijkt uit de lage affiniteit voor de D2-receptor van clozapine, misschien wel het meest effectieve antipsychoticum. (zie hier).
Het receptorprofiel verklaart denk ik wel waarom we quetiapine in de praktijk vaker zullen inzetten in de behandeling van een depressie, dan als antipsychoticum. In een dosering van rond de 300mg (indicatie bipolaire depressie) heeft quetiapine theoretisch verschillende anti-depressieve mechanismen: o.a. noradrenaline heropnameremming, serotonine 1A-partieel agonisme en alfa-2-antagonisme.1 Pas bij hoge doseringen (800mg) zullen D2-receptoren nadrukkelijker worden bezet (voor zo’n 40%, dus).
Quetiapine werd de laatste jaren (off-label) soms ook als slaaptablet voorgeschreven. In een dosering onder de 50mg zullen namelijk vooral de histamine-1-receptoren bezet zijn, dat maakt het sederend. Quetiapine als slaaptablet gebruiken wordt inmiddels afgeraden, daarover kan je hier meer lezen.
Hartelijke groet,
Laura”
De bronnen staan via hyperlink in de bovenstaande tekst. Ook is onderstaand hoofdstuk gebruikt:
1. Stahl, S. M., Grady, M. M. & Munter, N. Targeting Dopamine and Serotonin Receptors for Psychosis, Mood, and Beyond: So-Called ‘Antipsychotics’. in Stahl’s Essential Psychopharmacology, fifth edition. 189–193 (2021).
